Datumloze dagen — Jeroen Brouwers
Als een reeks datumloze dagen. Zo voelden de voorbije twee weken aan. Geen dictatuur van de agenda met deadlines, milestones en deliverables.
Daarvoor in de plaats elke ochtend een stapel beschikbare uren die naar willekeur ingevuld mochten worden. Met voornamelijk lezen, bloggen, internetten, film kijken, luieren, familie bezoeken, maar natuurlijk helaas ook kleine klusjes klaren en het niet te vermijden en o zo noodzakelijke boodschappen doen. Achteraf bekeken best wel volle dagen, echter met de vrijheid om ze zelf vorm te geven, en er net zo makkelijk van af te wijken en een ander dagprogram te kiezen. Het is me goed bevallen. Vooral het lezen en bloggen. Of ik dat de komende tijd kan vasthouden zal nog een probleem worden.
In ieder geval heb ik gister weer met een tevreden gevoel een boek uitgelezen waarin ik vorig jaar was begonnen (zie het als een goed voornemen). Deze keer een boek van Jeroen Brouwers, Datumloze dagen. Het hoofdthema is de relatie tussen vader en zoon. En dan vooral het ontbreken van deze relatie. Want in de ogen van de vader was het beter geweest wanneer de zoon nooit geboren was. Hij wilde geen kinderen, althans niet op het moment dat zijn vrouw hem confronteerde met het feit dat ze zwanger was. In zijn ogen was dit een daad van verraad van haar:
Vanaf het moment dat ze me plotseling haar zwangerschap aanzegde, –ze had het ook wel over ‘onze’ zwangerschap, als ze dat zei werd om mijn keel een ijzeren band dichtgeklikt en zo aangedraaid dat ik geen lucht meer kreeg,- vanaf dat moment begon de vervreemding, tot we zo ver van elkaar waren weggedreven dat de afstand tussen ons onafzienbaar was geworden: –zij verschimmend op haar horizon, ik van haar uit gezien op de mijne.
[p.30, Datumloze dagen]
Het kind komt er, en de vader vertrekt. Niet meteen. De eerste jaren blijft de vader nog bij het gezin waarin hij op zijn manier halfslachtige aandacht aan het kind geeft. Onderwijl houdt hij er verschillende minnaressen op na, en steekt hij geen vinger meer uit naar zijn vrouw die hij hartgrondig haat. Een kwestie van tijd voordat de breuk definitief is. Het leidt tot deze verzuchting van de vader:
De honderden dingen in je leven die je verkeerd hebt gedaan. Niet mijn scheiding van Mirjam was verkeerd, hoewel, maar dat het tot gevolg had dat mijn zoon en ik uit elkaars geheugen en gedachten zouden wegdrijven, als ballonnen, is de onvergeeflijke misstap. De keren dat ik hem, na het huis te hebben verlaten, nog zou ontmoeten, zijn op één hand te tellen, ik beken het, ik verpulver van schaamte.
[p.53, Datumloze dagen]
We zitten dan op ongeveer 1/3 van het boek. In het volgende gedeelte (een hoofdstukindeling is er niet) volgen we de vader-persoon tot ongeveer aan zijn zestigste leeftijd. En inderdaad zijn de ontmoetingen die hij met zijn zoon heeft op de vingers van één hand te tellen. Bij toeval en vol onbegrip. Met Brouweriaanse allure wordt beschreven hoe de vader en de zoon gevangen zitten in hun onmacht om contact te maken:
Twee heren, vreemden voor elkaar, aan de witte wijn op een terras in Wenen […] De jongste der heren, terwijl hij snippertjes van de envelop scheurt, zegt alleen iets als de oudere hem iets vraagt, de oudere put zich energiek uit in goedwillendheid, maar het is duidelijk dat hij de ander niet bereikt, deze voelt zich opgeprikt –vlinder die een knopspeld door zijn lijf voelt gaan– er vallen voortdurend wakken in de ijskorrelige conversatie.
[p.103, Datumloze dagen]
Het lijkt er op alsof hun levens niet meer zullen kruisen. Doch het noodlot brengt hen nog eenmaal bij elkaar terug. Het laatste deel van het boek is gewijd aan de periode dat één van hen beiden dodelijk ziek in het ziekenhuis ligt (ik verklap hier niet wie) en de ander verzoekt om op bezoek te komen. Het toeval wil dat ik dit stuk aan het lezen was net op het moment dat Vrouwke van Stavast een blog publiceerde over sterven (ik heb er een reactie bij geplaatst). Haar blog was n.a.v. het artikel Mijn lichaam, mijn scherfvest door Arnon Grunberg in de NRC. Een artikel wat mij ook al opgevallen was en erg aansprak. Ik moest opnieuw denken aan mijn vader. Die loopt momenteel wat te sukkelen met zijn gezondheid. Omdat hij niet meer een van de jongste is gaan mijn gedachten soms onherroepelijk naar het onvermijdelijke. Daar baal ik dan van omdat het me een rotgevoel geeft. Vooral vanwege de link die je automatisch legt (onbewust, maar toch) naar het gegeven dat de levens van je ouders niet oneindig zijn. Het leidde ertoe dat ik de afgelopen dagen ietwat meer gepreoccupeerd was met het fenomeen ‘dood’ en ‘doodgaan’. Het boek sloot hier mooi bij aan. Treffend vond ik het citaat bijna op het eind:
Onze angst geldt niet de dood, maar het sterven, waar men zich geen beeld van kan vormen, anders dan in huiselijke trant: het licht gaat uit, de machine stopt. Slaat ook de de geest onmiddellijk en definitief op tilt, zoals ik graag zou weten?
[p.156, Datumloze dagen]
Er komt een moment dat we antwoord krijgen op die vraag.
Datumloze dagen
Jeroen Brouwers
ISBN 9789045000695
~ ~ ~
Zie ook: Testament