In het dorp waar ik opgroei­de had­den de mees­ten van ons bij­na­men. Vaak waren het sub­tie­le ver­an­de­rin­gen van iemands voor- of ach­ter­naam. Nog vaker had het te maken met een (on)opvallende fysie­ke eigen­aar­dig­heid, die door ons voor het juis­te effect pro­mi­nent uit­ver­groot werd. Maar in een enkel geval stond de bij­naam hele­maal op zich­zelf en was het niet geheel dui­de­lijk hoe iemand er aan geko­men was.

Mij is altijd ‘de Mus’ bij­ge­ble­ven. Pas nu ik het voor de eer­ste keer opschrijf valt me op dat ik het als van­zelf­spre­kend met een hoofd­let­ter schrijf. Het rare is dat we meer­de­re ‘mus­sen’ in ons dorp had­den. Nog vreem­der was dat wan­neer we het over ‘de Mus’ had­den, dat we gewoon­lijk wis­ten over wel­ke ‘mus’ we het dan had­den. Zelfs als er twee ‘mus­sen’ in dezelf­de anec­do­te zaten dan luk­te het ons om zon­der nade­re aan­dui­ding toch de ene ‘mus’ van de ande­re ‘mus’ te onder­schei­den. Ze waren ten­slot­te alle­maal ver­schil­lend. Die mussen.

Ik heb wel eens een aan­tal Chi­ne­se collega’s (op bezoek van­we­ge een of ander pro­ject) in ver­twij­fe­ling horen uit­roe­pen dat ze ons (Euro­pe­a­nen) niet uit elkaar kon­den hou­den omdat we alle­maal zo op elkaar lijken.

Samen met ‘de Mus’ (die klei­ne water­vlug­ge met dat licht­brui­ne iets te lan­ge haar, die enke­le stra­ten ver­der­op woon­de) waren we, met nog wat ande­re kwa­jon­gens uit de buurt, op het dak van een fiet­sen­stal­ling bij zijn lage­re school geklom­men. Het was een lome mid­dag waar­op we ons alle­maal ver­veel­den. Een­maal op het dak ver­an­der­de daar niets aan. Lus­te­loos zaten we naast elkaar met onze benen bun­ge­lend over de rand. Een typi­sche zomervakantiedag.

Plots maakt ‘de Mus’ zich los van het dak en valt als een bak­steen naar bene­den. Ach­ter me hoor ik enke­le jon­gens in lachen uit­bar­sten. “De mus­sen val­len van het dak”, roept er een­tje. “Zo warm is het”, vult een ander aan. Gie­rend van de pret rol­len ze over het dak.

Ver­bijs­terd kijk ik hen aan. Waren ze echt zo gek geweest om ‘de Mus’ een zet­je te heb­ben gege­ven? Zomaar, voor de grap? Bene­den ligt ‘de Mus’. Net wan­neer ik van plan ben om de sprong te wagen staat hij op. Lachend klopt hij zijn kle­ren af. Op zijn knie vormt zich een rode plek. Bloed loopt over zijn scheen­been in zijn sok. “Zul­len we gaan voet­bal­len?”, zo vraagt hij.

In Chi­na waren in 1958 mus­sen het doel­wit om mas­saal bestre­den te wor­den. Omdat ze graan­za­den aten. En dat kon men tij­dens ‘de Gro­te Sprong Voor­waarts’ niet gebrui­ken. Mao mobi­li­seer­de het land voor een tota­le oor­log tegen de mus:

Door op trom­mels te rof­fe­len, pot­ten te laten klet­te­ren of op gon­gen te slaan werd een reus­ach­ti­ge her­rie gecre­ëerd, zodat de mus­sen ble­ven vlie­gen tot ze zo uit­ge­put waren dat ze gewoon uit de lucht vie­len. Eie­ren wer­den kapot­ge­maakt en jon­ge vogels gedood; de vogels wer­den ook uit de lucht gescho­ten.
[p.220, Mao’s mas­sa­moord, door Frank Dikötter]

Maar:

Er deden zich onge­luk­ken voor door­dat men­sen van daken, palen en lad­ders afvie­len. In Nan­jing klom Li Hao­ding op het dak van een school­ge­bouw om bij een mus­sen­nest te komen, maar ver­loor zijn even­wicht en viel drie ver­die­pin­gen naar bene­den.
[p.221, Mao’s mas­sa­moord, door Frank Dikötter]

Toen we later vol­doen­de buurt­ge­noot­jes had­den gevon­den om een par­tij­tje te voet­bal­len heeft ‘de Mus’ bei­de grap­pen­ma­kers uiterst tref­ze­ker met enke­le gerich­te tac­kles uitgeschakeld.

In Chi­na namen de mus­sen op een ande­re manier wraak. Omdat ze com­pleet waren uit­ge­roeid kon­den aller­lei insec­ten (waar­on­der de gevrees­de sprink­ha­nen) onge­hin­derd alle gewas ver­or­be­ren zon­der dat de boe­ren daar iets tegen kon­den doen.