Brief­ge­heim: 

In het boek Sweet Tooth van Ian McE­wan speelt een brief een belang­rij­ke rol. Cru­ci­aal zelfs. De brief is gericht aan Sere­na From­me. Laatst­ge­noem­de werkt voor de Brit­se gehei­me dienst (MI5). Wan­neer zij de brief begint te lezen is ope­ra­tie ‘Sweet Tooth’ door haar toe­doen zo goed als tot mis­luk­ken gedoemd. Het zal niet alleen voor haar, maar ook voor de brief­schrij­ver ver­strek­ken­de gevol­gen heb­ben. Doch daar wil ik het hier nu niet over heb­ben. Het gaat mij eigen­lijk om die brief.

Ik vind het altijd erg leuk om brie­ven te lezen. Nog steeds betreur ik het dat het schrij­ven van brie­ven zo goed als is ver­dwe­nen. Geluk­kig zijn er vol­doen­de bewaard geble­ven en wor­den regel­ma­tig gebun­del­de cor­res­pon­den­ties uit­ge­ge­ven. Wan­neer ik die lees zie ik al snel in gedach­ten de brief­schrij­ver aan een antiek bureau geze­ten met een fraaie vul­pen blaad­je na blaad­je vol schrij­ven met sier­lij­ke let­ters. Bij­na een ver­ge­ten ambacht. Hoe kort nog gele­den dat we zelf een hand­ge­schre­ven brief aan een gelief­de op de post deden, hopend op een snel ant­woord terug, wat altijd toch nog wel enke­le dagen wacht­tijd bete­ken­de. Iets wat nu onvoor­stel­baar lijkt.

Het werd ver­ve­lend wan­neer brie­ven gin­gen krui­sen. Dat kon gebeu­ren wan­neer je bij­voor­beeld niet met­een ant­woord gaf op een brief. Stel je krijgt een brief op maan­dag bin­nen, maar je hebt pas tijd om op woens­dag terug te schrij­ven. Die­zelf­de avond gooi je de brief op de bus in de weten­schap dat deze pas op vrij­dag zal aan­ko­men. En dan valt op don­der­dag of vrij­dag een vol­gen­de brief bin­nen, voort­bor­du­rend op zaken uit de eer­ste brief waar je inmid­dels ant­woord op hebt gege­ven. Een ant­woord niet geheel in lijn met wat je leest in de brief van de onge­dul­di­ge brief­schrij­ver. Je kunt je voor­stel­len dat het wat voe­ten in aar­de kon heb­ben om snel gere­zen mis­ver­stan­den weer op een bevre­di­gen­de manier recht te trek­ken. Maar dat hoor­de erbij en had zo zijn charmes.

Nu is het zo dat ik brie­ven lezen in romans eigen­lij­ker nog leu­ker vind dan ‘ech­te’ brie­ven. Hier zie ik de schrij­ver hele­maal opgaan in het per­so­na­ge dat hij tot leven heeft weten te wek­ken. Aan het bureau zit het roman­per­so­na­ge, maar ergens diep van bin­nen zit zijn ver­wek­ker die als een soort souf­fleur de woor­den influis­tert die aan het papier moe­ten wor­den toe­ver­trouwd. Nog meer dan bij de dia­lo­gen, kan de schrij­ver zich vol­le­dig uit­le­ven in het schrij­ven van brie­ven via zijn pro­ta­go­nis­ten. Meest­al lees ik die brie­ven extra aan­dach­tig. Op zoek naar even­tu­e­le aan­wij­zin­gen. De schrij­ver is alwe­tend, maar de held van het ver­haal niet. Geeft de schrij­ver niet per onge­luk iets vrij van de plot omdat hij meer weet dan de brief­schrij­ver? Een extra dimen­sie die me soms doet dui­ze­len wan­neer ik er te lang over nadenk.

Deze extra dimen­sie is door Ian McE­wan in Sweet Tooth naar een hoger niveau getild. Hoe­wel ik er het fij­ne niet van kan ver­tel­len zon­der de plot te ver­ra­den, is hier mis­schien wel spra­ke van een nieu­we dimen­sie. Het deed me eer­lijk gezegd nog meer dui­ze­len dan anders. Voor­al in de pas­sa­ge waar­in de brief­schrij­ver (een roman­per­so­na­ge dus) gewag doet over gebeur­te­nis­sen die de brie­f­le­zer (ook een roman­per­so­na­ge) lut­te­le momen­ten eer­der is over­ko­men, ter­wijl de brief een dag eer­der is geschre­ven. Dit is geen fout van de schrij­ver (Ian McE­wan) en ook geen truc van de brief­schrij­ver (het roman­per­so­na­ge) maar een kan­tel­punt in het ver­haal waar­bij de brie­f­le­zer (het ande­re roman­per­so­na­ge dus) mis­schien wel geen roman­per­so­na­ge (de brie­f­le­zer) blijkt te zijn.

Dui­zelt u het al? Goed zo, want dan kan ik u Sweet Tooth aan­ra­den. Het is een dui­ze­ling­wek­kend mooi boek waar­bij de grens tus­sen wat fic­tie is en wat fic­tie, onrust­ba­rend wordt opgerekt.

Sere­na Fro­me, the beau­ti­ful daugh­ter of an Angli­can bis­hop, has a brief affair with an older man during her final year at Cam­brid­ge, and finds herself being groo­med for the intel­li­gen­ce ser­vi­ces. The year is 1972. Bri­tain, con­fron­ting eco­no­mic disas­ter, is being torn apart by indu­stri­al unrest and ter­ro­rism and faces its fifth sta­te of emer­g­en­cy. The Cold War has ente­red a mori­bund pha­se, but the fight goes on, espe­ci­al­ly in the cul­tu­ral sphere.

Sere­na, a com­pul­si­ve rea­der of novels, is sent on a ‘secret mis­si­on’ which brings her into the litera­ry world of Tom Haley, a pro­mi­s­ing young wri­ter. First she loves his sto­ries, then she begins to love the man. Can she main­tain the fic­ti­on of her under­co­ver life? And who is inven­ting whom? To ans­wer the­se ques­ti­ons, Sere­na must aban­don the first rule of espi­o­na­ge — trust no one.

Sweeth Tooth
Ian McE­wan
ISBN 9780224097376