Het past natuurlijk niet om de complexiteit van een roman terug te brengen tot slechts één beeld, hoe symbolisch dan ook. En toch doe ik het hier, hoewel ik weet dat het tekort doet aan de tragedie van het gezin Innes welke Ivo Bonthuis in zijn boek ‘Niets en niemand’ zo schrijnend blootlegt. Het is voor mij het aspect wat mij na lezing het meest is bijgebleven. Waar ik op doel is het beeld dat opdoemt uit de allereerste bladzijdes van het verhaal. We krijgen te lezen hoe Laura Innes te laat op het vliegveld Charles de Gaulle arriveert en daardoor haar vlucht mist. Op de tv-schermen is te zien hoe datzelfde vliegtuig inmiddels vlak na het opstijgen is neergestort. Rokende puinhopen als stille getuigen van de ramp waaraan Laura ternauwernood is ontsnapt.
Maar is dat ook zo? Het is niet zomaar dat Laura in complete lethargie verzonken blijft op het vliegveld. Er is geen sprake van opluchting dat zij zojuist de dans is ontsprongen en het haar gegund is om voorlopig nog verder te mogen leven. Misschien dat zij in shock is vanwege het besef welk gruwelijk lot haar bespaard is gebleven omdat zij besloot terug te keren naar haar hotel om de spullen te halen die ze vergeten was. Zelf denk ik ook dat zij in shock is, maar dan eerder omdat zij zich met een klap bewust is geworden van de deplorabele staat van haar leven. Net zoals van het vliegtuig slechts brokstukken restten, is er ook van haar gezinsleven weinig overgebleven. Ze had net zo goed in het vliegtuig kunnen zitten. Het had voor haar geen verschil gemaakt.
Op de achterflap staat ‘En ineens is alles weer mogelijk.’ Ik waag dit te betwijfelen. In de gehele roman valt mij juist de onmogelijkheid op om vorm te geven aan het eigen leven. Of aan dat van een ander. Het blijven tot mislukken gedoemde pogingen. Soms duurt het alleen langer voordat duidelijk wordt dat het een mislukking is. Of blijft men stug volharden in het eigen gelijk. Wil men de realiteit niet onder ogen zien. Bovenal geeft juist de openingsscène al aan dat het lot of toeval altijd en overal toe kan slaan.
De geschiedenis van Laura, haar man Maxime en hun zoon Steven staat voor mij in het teken van dit hardvochtig motto dat het leven niet maakbaar is en dat het toeval een definitievere rol speelt dan men zou wensen. Allemaal zijn ze slachtoffer. Maxime die zich terugtrekt als kunstenaar omdat hij zich onbegrepen voelt. Niet alleen door de kunstwereld maar ook door zijn vrouw. Waardoor voor Laura haar hele bestaansrecht komt te vervallen als zijnde ‘de vrouw van’. Zij doet verwoede pogingen haar man uit deze creatieve impasse te halen, omdat zij hem als kunstenaar moet blijven zien. Tegelijkertijd blijft ze zich ook bemoeien met hun zoon Steven die in haar ogen minstens net zo’n groot artiest is als Maxime. En Steven zelf? Misschien is hij wel het meest betreurenswaardige personage in deze pessimistisch stemmende roman.
Afgeschreven door zijn vader die in hem al snel niet meer ziet dan een mislukt experiment en zeker geen groot kunstenaar, gaat Steven gebukt onder de liefdeloze behandeling die hem ten deel valt:
Hoor je dat, Steven? Al dat gelul over je vader? Wat vind jij ervan? Heb jij soms niet een hele zomer aan dit smerige stukje kunst meegewerkt? Jij vindt er natuurlijk niks van. Draagt nergens verantwoordelijkheid voor. Staat me daar wat aan te gapen. Wat moet het in jouw hoofd heerlijk rustig zijn.
[…]
Voor project-Steven heeft vader zichzelf in de uitverkoop gegooid. En wat is daarvan terechtgekomen? Zie hem daar staan.
Laura volgt Maxime in zijn extreme opvattingen over hoe Steven het beste opgevoed dient te worden omdat zij hem niet teleur wil stellen, bang dat zij is dan door hem verlaten te worden. Niet voor vol te worden aangezien. Tegelijkertijd blijft ze Steven tegen beter weten in stimuleren door te gaan om zich verder te ontwikkelen als kunstenaar. Wanneer Steven, hierdoor op weg geholpen door de broer van Laura, later besluit zijn kunstzinnige aspiraties op te geven, werkt dit in eerste instantie als bevrijdend. Met hernieuwd élan stort hij zich in de zakelijke wereld. Om er al snel achter te komen dat hij daarvoor ook niet in de wieg is gelegd. Hij zit teveel vast in het verleden om zomaar radicaal van richting te kunnen veranderen. En daar was natuurlijk altijd weer zijn moeder die zich ermee bleef bemoeien:
Hartstikke leuk dat je voor jezelf wilt beginnen. Een onderneming. Maar wat dan? Gerotzooi met lelijke, lege panden, als Gregor? Lieve schat, wil je nu echt al dat talent dat je hebt, al die toverkracht in je lieve vingers, je wonderschone ziel, wil je dat allemaal laten verroesten?
Zo zitten ze alledrie aan elkaar vast en cirkelen ze om elkaar aan heen zonder dat het hen brengt waar ze ieder voor zich graag zouden willen komen. Zonder dat het eenieder brengt waar de ander graag zou willen dat ze zouden moeten komen. Beurtelings stellen ze zichzelf en de ander teleur. Ivo Bonthuis weet knap de verschillende verhaallijnen die de teloorgang van het gezin Innes beschrijven op het laatste moment nog een nieuwe wending te geven waardoor de aanwezigheid van Laura in Parijs uiteindelijk wordt verklaard. Het zet al het voorgaande in een ander, maar minstens zo duister schijnsel.
Niks maakbaarheid. Het enige wat ze ervan gemaakt hebben is één grote puinhoop. Niks ‘En ineens is alles weer mogelijk’. Dat is waar Laura niet langer in kan geloven wanneer zij naar het smeulende wrak op de tv-schermen staart. Voor haar niet. Voor Maxime niet. En ook niet voor Steven.
Voor niets en niemand.
Op het vliegveld in Parijs wacht Laura Innes tot er weer gevlogen zal worden. Beeldschermen tonen de brokstukken van het vliegtuig dat ze net heeft gemist. Het is de vraag of ze vanavond nog thuis zal komen. Het is de vraag of ze dat werkelijk wil. De familie Innes deed nooit aan ‘thuis’. Laura, Maxime en hun zoon Steven woonden overal en nergens, waren niemand verantwoording schuldig behalve elkaar. Ze zouden een leven lang in vrijheid schoonheid scheppen, en dat leek nog te gaan lukken ook. Totdat ze zich vestigden in Nederland. Waar uitzendwerk de familie ontwrichtte. Waar hun eigen wetten niets waard bleken te zijn. In de vertrekterminal ontvangt Laura haar doodsbericht. En ineens is alles weer mogelijk.
Niets en niemand is een indrukwekkende roman over de zin en onzin van kunst, traditie en loyaliteit.
Niets en niemand
Ivo Bonthuis
Uitgeverij Nieuw Amsterdam
ISBN 9789046814673
~ ~ ~
Deze boekbespreking is mijn eerste bijdrage voor de nieuwe bloggersleesclub ‘Een perfecte dag voor literatuur’. Iedere maand is het streven om uit een shortlist uiteindelijk twee boeken over te houden die dan gelezen gaan worden door de aangesloten bloggers. Op een vast tijdstip (zodat we elkaar niet kunnen beïnvloeden) worden alle leeservaringen op de eigen blogsite gepost en doorgelinkt naar de site van ‘Not Just Any Book’ van waaruit alle activiteiten rond deze bloggersleesclub gecoördineerd worden door Cathelijne Esser (respect!).
Het volgende boek dat ik voor de bloggersleesclub ga lezen is ‘Van dode mannen win je niet’, door Walter van den Berg. De datum waarop we hierover gaan bloggen is voorlopig vastgesteld op 30 oktober.