Twee jaar­ge­tij­den min­der — A. Alberts

Het twee­de boek­je dat ik uit mijn kast haal is er een­tje dat naast De kraai staat. Ook een boe­ken­week­ge­schenk. En dan weet je het wel. Die mag blij­ven.

‘Het is weg. We heb­ben er geen enkel jaar­ge­tij­de uit over­ge­hou­den. We heb­ben hen niet meer. Zij heb­ben ons niet meer. Wij heb­ben het niet meer. Het land.‘
Een hal­ve eeuw gele­den leid­de de Japan­se inval het ein­de in van de Neder­land­se aan­we­zig­heid in de Indo­ne­si­sche archi­pel. A. Alberts, als deel­ne­mer betrok­ken bij die laat­ste jaren, beschrijft in zijn essay Twee jaar­ge­tij­den min­der het mach­tig rader­werk van de kolo­nie Nederlands-Indië.

Twee jaar­ge­tij­den min­der
A. Alberts
Stich­ting Col­lec­tie­ve Pro­pa­gan­da van het Neder­land­se Boek
ISBN 9070066955

~ ~ ~

Twee jaar­ge­tij­den min­der is het Boe­ken­week­ge­schenk uit 1992. Het is tevens het eni­ge boek(je) dat ik van A. Alberts in bezit heb. 

Afge­zien van de titel en de naam van de auteur, zijn de voor­gaan­de twee zin­nen iden­tiek aan de inlei­den­de zin­nen die ik vori­ge week schreef over De kraai van Kader Abdo­lah. Alleen kan ik van dit geschenk veel meer her­in­ne­ren. Om te begin­nen de ver­kla­ring voor de titel: in Neder­lands-Indië had men grof­weg gezegd een nat­te en een dro­ge moes­son. Slechts twee jaar­ge­tij­den dus. Waar­bij dit als type­rend voor het leven in dit ver­re oord beschouwd mag worden:

[…] de Neder­lan­der, de Euro­pe­aan, die voor het eerst in Indië komt. Wat vindt hij daar? Twee jaar­ge­tij­den. Het zijn er maar twee, maar dat is geen gemis. Eer­der een sym­bool, het zin­ne­beeld van een een­vou­di­ger, een min­der inge­wik­keld leven. [p.42]

Het essay bestaat uit twee delen. In het eer­ste deel wordt voor­al inge­gaan op de eco­no­mi­sche geschie­de­nis van de Indi­sche eilan­de­nar­chi­pel onder de Neder­land­se heer­schap­pij. Veel aan­dacht gaat naar het Cul­tuur­stel­sel (het winst­ge­vend maken van de gebie­den in Indië door de plaat­se­lij­ke bevol­king pro­duc­ten laten te ver­bou­wen die gewild waren in Euro­pa) en de ster­ke over­een­kom­sten met het Com­pag­nies­sys­teem ten tij­de van de VOC. Later kwam dit Cul­tuur­stel­sel onder vuur te lig­gen van­we­ge de door­braak van meer libe­ra­le begin­se­len. Maar dat bete­ken­de voor de plaat­se­lij­ke argra­ri­sche bevol­king alleen maar dat zij nu meest­al moesten ver­hui­zen om elders als arbei­der in dienst te tre­den van een par­ti­cu­lie­re onder­ne­ming. Deze beschou­win­gen wor­den afge­wis­seld door per­soon­lij­ke erva­rin­gen van de auteur, die zelf ter plaat­se als bestuurs­amb­te­naar werk­zaam was.

Waar het eer­ste deel zich voor­na­me­lijk con­cen­treert op Java, richt de blik van Alberts zich in het twee­de deel op de Bui­ten­ge­wes­ten. Ook het onder­werp ver­schuift nu meer rich­ting het dage­lijks bestuur en op de omgang van de Neder­lan­ders met de loka­le bevol­king. Tref­fend vind ik opnieuw een onder­streep­te pas­sa­ge over de ver­meen­de eigen­schap­pen van de bedienden:

Over de eigen­schap­pen van de bedien­den in dienst bij de Euro­pe­a­nen zijn nog­al wat ver­ha­len ver­teld. Over hun trouw en offer­be­reid­heid en over hun onpeil­ba­re Oos­ter­se ziel. [p.45]

Om dan een stuk­je ver­der op dezelf­de pagi­na een uit­spraak van de toen­ma­li­ge gou­ver­neur in Oost-Java te lezen:

‘gelooft u als­je­blieft niet, dat u onder de bevol­king, van wel­ke laag ook, men­sen zult aan­tref­fen die alles ver­ber­gen ach­ter een raad­sel­ach­ti­ge glim­lach. Het zijn de groot­ste klets­kou­sen, die ik van mijn leven heb ont­moet.’ [p.45]

Heer­lijk ont­nuch­te­rend en ‘down to earth’, zoals de toon van het gehe­le boekje.

Eindoordeel: mag blijven

~ ~ ~

Ga naar mijn boe­ken­kast om alle tot dus­ver­re bespro­ken boe­ken te vin­den en wie weet zit er een­tje tus­sen die weg mag en waar jij al tij­den naar op zoek bent.