Afre­ke­ning

“Als het mijn broer zou zijn geweest, dan had ik ‘m op z’n gezicht geslagen.”

Aan het woord is een inter­vie­wer van de docu-reeks ‘Na de bevrij­ding’. We zit­ten in de twee­de afle­ve­ring geti­teld ‘De afre­ke­ning’ die deze avond werd uit­ge­zon­den op Neder­land 2.

De geïn­ter­view­de is Ger­rit Pit.

Ger­rit zit nog in zijn puber­ja­ren tij­dens de twee­de wereld­oor­log. Zijn oude­re broer is al een tijd het huis uit en is actief lid van de NSB. Zelf besluit Ger­rit zich aan te slui­ten bij het ver­zet. Hij ver­spreidt fol­ders en schrijft schamp­schrif­ten over beken­de NSB-ers.

Op een dag wor­den de rui­ten inge­gooid bij de woning van zijn oude­re broer. Die doet aan­gif­te bij de poli­tie. Als een van de moge­lij­ke ver­dach­ten geeft hij ook de naam op van zijn jon­ge­re broer Ger­rit. Die wordt prompt opge­pakt en op trans­port gezet naar het con­cen­tra­tie­kamp Sach­sen­hau­sen in Duitsland.

In het kamp ziet Ger­rit de meest ver­schrik­ke­lij­ke dingen.

Hui­ve­ring­wek­kend is zijn getui­ge­nis over de vele open­ba­re exe­cu­ties door ophan­ging ter­wijl ieder­een ver­plicht moest toe­kij­ken. De eer­ste keer staat men nog met gebal­de vuis­ten te kij­ken, aldus Ger­rit. Maar daar­na wordt dat min­der. Omdat men weet dat je er niets tegen kan doen. En men leert te kij­ken zon­der te zien.

Ger­rit over­leeft het concentratiekamp.

Terug in Neder­land krijgt hij na de bevrij­ding een rol in de dage­lijk­se lei­ding van een straf­kamp voor opge­pak­te NSB-ers. Op een dag krijgt hij te horen dat zijn oude­re broer, die ook in het kamp vast­ge­hou­den wordt, een ver­zoek heeft inge­diend om Ger­rit te spreken.

Ger­rit stemt in met de ver­wach­ting dat zijn broer ein­de­lijk open­heid zal geven over de reden waar­om hij zijn eigen broer heeft ver­ra­den bij de poli­tie. Maar hij komt bedro­gen uit. Zijn broer komt hem vra­gen om brood omdat ze zo’n hon­ger in het kamp heb­ben. Ger­rit weigert.

Het is op dit moment dat de inter­vie­wer met zijn opmer­king komt dat hij, zou hij in de schoe­nen heb­ben gestaan van Ger­rit, zijn broer op het gezicht zou heb­ben geslagen.

Waar­om had Ger­rit dit niet gedaan?

Eer­der had Ger­rit al aan­ge­ge­ven dat er ondanks de hef­ti­ge wraak­ge­voe­lens bij veel van de kamp­be­waar­ders rich­ting de NSB-ers, er streng op werd toe­ge­zien dat het niet tot exces­sen kwam.

Ger­rit: “We wil­den ons niet ver­la­gen tot het niveau van de Duitsers.”

Hij moet lang naden­ken op de vraag van de inter­vie­wer. Je ziet dat de vraag hem ver­baast. Uit­ein­de­lijk komt het hoge woord eruit: “Ik ben niet zo’n vechtersbaas.”

Mooi in alle eenvoud.

Maar heel bij­zon­der vond ik wat hij er aan toe­voeg­de: “Je kunt ‘m ver­le­gen maken door het niet te doen.” Hier sprak voor mij zoveel wijs­heid en kracht uit dat ik er stil van werd.

Over Na de bevrijding

Na de bevrij­ding behan­delt in zeven afle­ve­rin­gen de peri­o­de van 1945 tot 1950 en geeft aan de hand van per­soon­lijk ver­ha­len van oog­ge­tui­gen een beeld van de eer­ste moei­lij­ke jaren na de Twee­de Wereldoorlog.

Het zijn de jaren waar­in dit net bevrij­de land zich moet oprich­ten uit de cha­os van de oor­log. Het land ligt let­ter­lijk in puin, dui­zen­den men­sen zijn op drift geraakt. Ieder moet zijn of haar eigen manier de trau­ma­ti­sche gebeur­te­nis­sen van de oor­log ver­wer­ken. Of niet. Er is spra­ke van wraak- en schuld­ge­voe­lens, wan­trou­wen tegen auto­ri­tei­ten, van los­ban­dig­heid en eigenrichting.