Zelfsabotage
Tijdens het vierde verhaal dacht ik, ‘Obsessie!’. Maar op de voorkant stond toch echt Saboteur. Met een onderbroken ‘o’. Alsof die kapot gemaakt was. Ik zocht het woord ‘saboteur’ op bij de internetversie van de Dikke van Dale:
sa·bo·teur (de; m,v; meervoud: saboteurs)
1 iem. die sabotage pleegt
Tja. Dan maar naar Wikipedia voor ‘sabotage’:
Sabotage is een opzettelijke actie met als doel de positie van een vijand te verzwakken. Door middel van belemmering, verstoring en/of vernietiging wordt getracht de bestaande orde schade toe te brengen.
Ik riep in gedachten de verhalen op die ik tot nu toe gelezen had. Allereerst ‘Een keurig meisje’ waarin een keurig meisje geobsedeerd raakt door haar werkgeefster. Vervolgens raakt in het tweede verhaal ‘Uitschot’ een gevangene geobsedeerd door een bezoekende psychologiestagiaire. Daarna volgt het relaas van een meisje in ‘New York’ dat geobsedeerd is door het niet kunnen afmaken van iets waaraan ze is begonnen (ik besef, dit is er met de haren bijgesleept, maar ik probeer een punt te maken). En nu, al lezend in ‘Zwaan’, valt me opnieuw op dat het hier draait om een vrouw die geobsedeerd is. Vandaar ‘Obsessie!’.
Is het verstandig om op zoek te gaan naar een gemeenschappelijke noemer in een verhalenbundel? Moet het altijd zoiets zijn vergelijkbaar met een conceptalbum van een popgroep? Of kan het ook gewoon een verzameling losse verhalen zijn waarbij het enige verbindende element de auteur is?
Nadat ik alle verhalen uit de bundel van Marte Kaan gelezen had (Saboteur is zowel de titel van de bundel als van één van de verhalen) was ik nog steeds geneigd om obsessief gedrag van de diverse hoofdpersonen als meest opvallend kenmerk te noteren. Niet bij elk verhaal even nadrukkelijk. Of misschien wel helemaal niet (door mij opgemerkt). Maar toch.
Het was de ‘Saboteur’ op de voorkant die mij in verwarring bracht. Ik zou bijna gekscherend willen zeggen dat de auteur via ‘een opzettelijke actie’ mijn positie als lezer verzwakt heeft. Maar waarom? Ik ben toch niet de vijand zou je zeggen. Wat ik pas later zag en waardoor de verwarring niet meteen verdween was de omschrijving op de achterflap:
Onbedoeld saboteren ze [de personages uit de bundel] hun leven en worden ze onderhuids uitgehold door verlangens waarvan ze de aard niet kennen.
Los van het feit dat er dus inderdaad een rode draad in de verhalen aanwezig is, vroeg ik me af hoe deze sabotage-activiteiten te verklaren waren vanuit de definitie die ik gevonden had. Wie was de vijand?
Eerder dit jaar was een topeconoom (niet zomaar een econoom) van de VU in het nieuws omdat hij misschien zelfplagiaat had gepleegd. Zou er ook zoiets als ‘zelfsabotage’ bestaan? Want dat komt volgens mij veel dichter bij de kern van de meeste verhalen. Zelfsabotage waarbij de vijand de eigen persoon is. De ‘ik’ waar men niet meer mee kan leven. Waar men een hekel aan heeft. Die te gronde gericht moet worden. Koste wat kost.
Met dit label van ‘Zelfsaboteur’ kan ik wel leven. Nagenoeg alle personen die Marte Kaan ten tonele voert lijden aan enige vorm van zelfdestructie. In korte trefzekere beschrijvingen geeft zij ons een inkijkje in de levens van deze getormenteerde mensen die gevangen in hun eigen logica of onmacht onvermijdelijk afglijden in een neerwaartse spiraal. De verhalen zijn beklemmend en raken je vol tussen de ogen wanneer je als lezer durft mee te gaan in de wanhoop die deze verloren zielen in zijn greep heeft.
Niet altijd is even duidelijk hoe het zover gekomen is of wat er staat te gebeuren. Persoonlijk vind ik dat een aanbeveling. De geschetste situaties zetten aan tot verder nadenken, en ondanks dat de setting vaak redelijk specifiek is zijn de dilemma’s universeel genoeg. Niet alle verhalen zijn even sterk, maar ik weet zeker dat ik er verschillende vaker zal herlezen omdat ze door hun gelaagdheid nog lang niet alle geheimen hebben prijsgegeven.
Dit zijn mijn favorieten en misschien dat ik er nog wel wat individuele blogposts aan ga besteden om ze verder uit te diepen:
- New York
— Zwaan
— Saboteur
— Hoofdredacteur
— Nirwana
— Exit
Een jonge vrouw raakt verstrikt in een masochistische relatie met haar bazin, een gevangene gaat ten onder aan een fatale verliefdheid op een psychologiestagiaire en een gearriveerde relatietherapeute verbrandt ogenschijnlijk redeloos al haar perfecte schepen achter zich.
Met de personages uit Saboteur ga je niet gezellig een borrel drinken. Het lijken heel gewone, keurige mensen, maar ondertussen broeit er van alles. Onbedoeld saboteren ze hun leven en worden ze onderhuids uitgehold door verlanges waarvan ze de aard niet kennen. Sommigen worden verteerd door jaloezie, anderen door spijt, rancune of andere ontwrichtende emoties. Een enkeling berust in zijn lot omdat hij onder ogen heeft gezien wat hij van het leven mag verwachten.
Saboteur
Marte Kaan
Uitgeverij Ambo
ISBN 9789026323577
Reacties
Goed bezig! Ik ben benieuwd naar het eventuele vervolg.
Wat mij wel opvalt in jouw bespreking, en in die van mij, maar ook in alle andere besprekingen bij NJAB, is het ongemakkelijke gevoel dat de lezer bij dit boek krijgt. Dat brengt mij dan toch op het idee dat de schrijfster misschien óók de lezers heeft willen saboteren? Vraag me niet waarom, het kan natuurlijk een psychologisch experimentje zijn. 😉
Helder en doordacht! Ik dacht ook vooral aan zelfsabotage. Ik voelde me nooit zo gesaboteerd als lezer. Ja, ik voelde me ongemakkelijk, maar uit de quotes aan het begin lijkt dat al de bedoeling te zijn. Ik vond het vooral een bijzonder effect dat dit boek op mij heeft. Niet bepaald prettig, maar wel interessant.
Deze heb ik overgeslagen en als ik de reviews zo her en der lees heb ik daar geen spijt van.