Tom komt met zijn scheerspiegel uit de badkamer, legt hem op tafel en loopt naar de keuken om een nieuwe fles wijn te halen. Daniël begint de coke voorzichtig fijn te hakken en op te delen.
[p.193, Misschien wel niet]
Zomaar een scène van een doordeweekse donderdagavond waar routineus zwaar gedronken en gesnoven wordt door enkele stellen in een Amsterdamse buurt. Morgenvroeg moeten de kinderen weer naar school gebracht en het werk gedaan worden.
Herkenbaar?
Niet voor mij. Toch staat in de flaptekst van Misschien wel niet te lezen dat deze roman een hedendaags beeld schetst ‘waarin velen zich zullen herkennen’. Gelukkig komen er voldoende andere zaken aan bod in dit nieuwe boek door Jannah Loontjens, dat die herkenbaarheid voor mij er wel degelijk is. Het voornaamste misschien wel het gegeven dat we leven in ‘een tijd waarin het steeds moeilijker wordt om te durven kiezen’ (aldus nog steeds de flaptekst).
Wel vraag ik me af of het niet alleen ‘durven kiezen’ betreft, maar ook ‘kunnen kiezen’.
De stress van een veelheid aan keuzemogelijkheden die gepaard gaat met het onvermogen om te weten wat men nastreeft. Wat wil ik?
[Begin intermezzo]
Jaren geleden zat ik met een stel collega’s in een touringcar richting een of ander pretpark. We hadden een jaar lang hard gewerkt, onze targets gehaald en daarom iets te vieren. Al voordat we goed en wel Nijmegen uit waren werden de eerste flesjes bier en wijn opengetrokken. Er werd geproost op ons succes. De bonus was binnen. Het leven was goed.
Volkomen onverwachts vroeg een collega waar ik verder niet veel mee had samengewerkt in het project aan mij of dit het nu was. Ik wist in eerste instantie niet precies wat ze bedoelde. Ze verklaarde zich nader. Of dit (van deadline naar deadline werken) ons leven vormde. En of het datgene was wat ik altijd voor ogen had gehad toen ik aan deze job begon.
Ik keek rond of iemand nog bier in de aanbieding had.
Als je hier, op dit moment, opnieuw zou kunnen beginnen, wat zou je dan willen doen? Wie zou je willen zijn? Dat waren de vragen waarmee ze vervolgde terwijl ik mijn tweede flesje bier aangereikt kreeg. En als het iets anders was dan wat ik momenteel deed, voegde ze eraan toe, dan moest ik me maar eens serieus afvragen waarom ik nog steeds in deze bus zat. Proost! zei ik.
Enkele biertjes later was ik haar en haar vragen alweer vergeten.
[Einde intermezzo]
Als niemand iets van me zou verwachten, zou ik de bacteriën het liefst natekenen (…) Dat zou ik willen doen. Kijken en tekenen.
[p.96, Misschien wel niet]
Mascha weet niet wat ze wil. Twijfel is haar tweede natuur.
Ooit heeft ze een welbewuste keuze gemaakt (microbiologie in plaats van literatuur), maar daarna is het min of meer allemaal vanzelf gegaan. ‘Zo gaat dat’, verzucht ze zelf1. Alsof ze op een ochtend wakker wordt, verdwaasd om zich heen kijkt en dan beseft dat dit het is: ‘dit is dus mijn leven. Dit is het bestaan dat ik leid2.’
Apathie lijkt haar eerste natuur.
Maar diep van binnen weet Mascha heel goed wat ze wil (net als dat ik heel goed wist wat ik wilde, toen in die bus). Kijken en tekenen. Of, naarmate de roman vordert, vrij en gelukkig zijn. Het probleem is alleen dat Mascha zich naar mijn idee schaamt voor deze verlangens. Ze kan het niet rijmen met andere gevoelens die er haaks op staan. En deze constante worsteling sloopt haar geleidelijk.
Ga maar na. Er is de verantwoordelijkheid voor de kinderen tegenover het verlangen naar vrijheid. Het niet afgewezen willen worden tegenover de wens ontslagen te worden. De onzekerheid wanneer haar vader haar gadeslaat tegenover het willen laten zien hoe goed ze ergens in kan zijn. Wat haar rest is te vluchten. Door een internet affaire te beginnen. Alles te zien als een spel. Geloof te hechten aan het noodlot. Om maar niet de confrontatie met zichzelf aan te gaan.
Haar vader vat het kernachtig samen in zijn verwijt dat de generatie van Mascha geen toewijding en doorzettingsvermogen heeft3. Alleen denk ik niet dat hij gelijk heeft. Tenminste, niet helemaal. Er is meer. In de lezing van Tom (de partner van Mascha) vinden we ook aanknopingspunten waar hij refereert naar het verdwaald zijn van de hedendaagse mens.
We leven misschien wel meer dan ooit in het nu. Toch komt dit niet voort uit een bewustzijn van tijd en vergankelijkheid, eerder komt het voort uit een verlies aan richting.
[p.164, Misschien wel niet]
Ik ben geneigd het laatste woord ‘richting’ te vervangen door ‘zingeving’. In de meest brede zin van de betekenis. Het zin geven aan een activiteit. Het zinvol bezig zijn.
Met het wegvallen van de allesoverheersende rol van religie en ideologie in onze westerse samenleving, is er ook een context van zingeving weggevallen waar velen van ons niets voor in de plaats hebben weten te stellen. Zo ook Mascha. Zij is verdwaald geraakt in een wereld waar alles kan en mag maar waar niemand haar verteld of ze goed bezig is. En alleen is ze niet in staat om haar onzekerheid te overwinnen. Haar partner heeft wel duiding maar geen antwoorden. Hoe zal ze ooit weten of ze de juiste keuzes heeft gemaakt?
Misschien wel niet is een boeiende roman waarin je meegezogen wordt in de gedachten- en leefwereld van een hedendaagse vrouw die ten onder dreigt te gaan aan haar onvermogen om haar leven richting te geven. Een wereld die afwisselend herkenbaar en minder herkenbaar voor mij was (en bij tijd en wijle ‘over the top’) maar altijd fascinerend genoeg om door te blijven lezen. Na afloop heb je geen idee hoe het verder moet met Mascha, maar je hebt wel een beeld gekregen van de uitzichtloze wanhoop wanneer iemand verzwolgen wordt door een existentiële crisis.
Misschien wel niet beschrijft vier dagen uit het leven van Mascha. Ze woont in Amsterdam, heeft net als haar vriend een goede baan en samen hebben ze twee kinderen. Ze leidt een leven dat exemplarisch lijkt voor deze tijd, waarin een grote keuzevrijheid, WhatsApp en Facebook het leven veraangenamen, maar ook ingewikkeld maken.
Deze dagen uit Mascha’s leven schetsen een hedendaags beeld waarin velen zich zullen herkennen. Ze beleeft losbandige avonden met haar vrienden, doet haar best een goede moeder te zijn, houdt haar relatie onder de loep en heeft een geheime Facebook-affaire. Dagelijks voert ze strijd met het nemen van verantwoordelijkheden.
Misschien wel niet
Jannah Loontjens
Uitgeverij ambo | anthos
ISBN 9789026326523