Het boek The Sense of an Ending door Julian Barnes had ik besteld omdat er naar verwezen werd in De evolutie van een huwelijk door Rebekka W.R. Bremmer. Ik vroeg me af wat het zou toevoegen (of veranderen) aan mijn leeservaring met betrekking tot De evolutie van een huwelijk wanneer ik The Sense of an Ending zou gaan lezen. Eind november heb ik het boekje van Julian Barnes uitgelezen maar tot nu toe had ik nog geen tijd gezien om erover te bloggen. Dat wil ik vandaag goed maken en grijp meteen de kans aan om de blogreeks over mijn boekenkast weer eens nieuw leven in te blazen.
Tony Webster and his clique first met Adrian Finn at school. Sex-hungry and book-hungry, they would navigate the girl-less sixth form together, trading in affectation, in-jokes, rumour and wit. Maybe Adrian was a little more serious than the others, certainly more intelligent, but they all swore to stay friends for life.
Now Tony is retired. He’s had a career and a single marriage, a calm divorce. He’s certainly never tried to hurt anybody. Memory, though, is imperfect. It can always throw up surprises, as a lawyer’s letter is about to prove.
The Sense of an Ending
Julian Barnes
Uitgeverij Jonathan Cape
ISBN 9780224094153
~ ~ ~
In The Sense of an Ending blikt de gepensioneerde Tony Webster terug op zijn leven. Veel aandacht in het eerste deel (54 van de 56 bladzijdes) wordt besteed aan zijn middelbare schooljaren en daarna op de universiteit. Het is in deze tijd dat Tony onderdeel is van een klein groepje gelijkgestemde jongens en dat hij zijn eerste liefde Veronica leert kennen. Maar Veronica verlaat hem, papt vervolgens aan met Adrian, welke niet al teveel later zelfmoord pleegt. Tony krijgt dit pas later te horen omdat hij rond die tijd op vakantie is in de VS na zijn afstuderen aan de universiteit. De vriendenclub doet hierna nog wat halfslachtige pogingen om via reünies met elkaar in contact te blijven, echter dit is geen lang leven beschoren. In latere jaren trouwt Tony met Margaret, krijgen ze een dochter, gaat Margaret ervandoor met een restauranteigenaar en slijt Tony zijn tijd met werk en hobby’s.
Een doorsnee, weinig enerverend leven. Euhm, niet dus. Lees maar hoe het tweede deel begint:
Later on in life, you expect a bit of rest, don’t you? You think you deserve it. I did, anyway. But then you begin to understand that the reward of merit is not life’s business.
[p.59, The Sense of an Ending]
Tony ontvangt een brief waarin hem verteld wordt dat hij een klein bedrag overgemaakt krijgt door de onlangs overleden moeder van Veronica. Ook laat ze hem wat persoonlijke bezittingen na van Adrian, waaronder zijn dagboek. De brief is het begin van een zoektocht door Tony naar de tijd van zijn korte relatie met Veronica, een eenmalig hoogst frustrerend bezoek aan haar ouders en de breuk die volgde. Wat heeft het te betekenen dat een vrouw die hij slechts één weekend heeft gezien hem veertig jaar later in haar testament opneemt?
Misschien dat er aanwijzingen te vinden zijn in het dagboek van Adrian, zo hoopt Tony. Helaas is dat in handen van Veronica en die schijnt niet van plan te zijn om het te overhandigen. Wat ze wel stuurt is een brief die Tony aan Adrian (en Veronica) gestuurd heeft toen zij hem op de hoogte brachten van hun relatie. De brief is integraal opgenomen in de roman en als lezer kun je je afvragen wat voor impact deze gehad zal hebben (zeker met in het achterhoofd de zelfmoord door Adrian). Tony zelf blijkt hevig te schrikken nu hij deze brief na al die jaren onder ogen krijgt. Hij was ‘m vergeten, of in ieder geval had hij verdrongen(?) hoe heftig van toon zijn reactie was geweest.
En hier wringt ‘m meteen de schoen. The Sense of an Ending is het relaas van Tony. Maar hoe betrouwbaar is hij als verteller? Geregeld geeft hij aan dat zijn geheugen hem niet zozeer in de steek laat doch hooguit in staat is hem zaken te laten herinneren hoe hij ze zelf heeft opgeslagen. Oftewel, zijn eigen versie van het verleden:
[…] my memory has increasingly become a mechanism which reiterates apparently truthful data with little variation.
[p.64, The Sense of an Ending]
Bovendien lijkt het er op dat Tony ook niet alles meekrijgt wat er zich om hem heen afspeelt of heeft afgespeeld. Verscheidene keren krijgt hij van Veronica (waarmee hij uiteindelijk weer in contact komt) de verwijtende woorden toegebeten dat hij het nog steeds niet snapt hoewel ze hem steeds meer informatie toespeelt.
Toen ik de roman had uitgelezen bleef ik met een hoop vragen zitten1. Hoe zat de vork precies in de steel? Moest ik het doen met wat Tony mij verteld had? Of moest ik juist vraagtekens zetten bij de uitleg door Tony omdat hij enerzijds misschien probeerde er zelf beter uit te komen en anderzijds had hij hoogstwaarschijnlijk niet precies door wat er zich daadwerkelijk afgespeeld had. Maar hoe is het voor een lezer mogelijk een waarheidsgetrouw beeld te vormen van een geschiedenis wanneer men niet over alle informatie beschikt? Een vraagstuk wat door de jonge Adrian in het begin van het verhaal al eens werd voorgelegd aan hun docent geschiedenis naar aanleiding van de zelfmoord door een klasgenoot die een meisje had zwanger gemaakt2:
So how might anyone write Robson’s story in fifty year’s time, when his parents are dead and his girlfriend has disappeared and doesn’t want to remember him anyway? You see the problem, sir?
[p.17/18, Then Sense of an Ending]
Naar mijn bescheiden mening is dit exact wat Julian Barnes heeft proberen te bereiken met dit boek. De onmogelijkheid van het reconstrueren van een voorbije geschiedenis, zelfs door de personen die lijfelijk aanwezig waren bij de gebeurtenis(sen). Want wat opgaat voor Tony Webster, gaat op voor iedereen. We zitten gevangen in ons eigen denkkader en zien/onthouden alleen datgene wat we kunnen/willen zien/onthouden. Dat maakt het wat mij betreft een erg interessant en tot nadenken stemmend boek. Bovendien eentje wat ook nog eens geschreven is in een voortreffelijke stijl.
Blijft over de vraag of ik De evolutie van een huwelijk anders ben gaan zien nu ik The Sense of an Ending heb gelezen. Een tijdlang heb ik gedacht van niet, maar de volgende zaken spelen misschien toch een rol. Allereerst het gebruik van de verschillende personages die in De evolutie van een huwelijk aan het woord zijn. Gerelateerd aan The Sense of an Ending zou je kunnen zeggen dat meerdere stemmen, hoewel ze ieder voor zich een onvolledig en/of gekleurd beeld geven, samen in ieder geval een ietwat vollediger en minder gekleurd beeld laten ontstaan. Zonder dat nog steeds helemaal de ware toedracht duidelijk wordt.
Verder bleef ik hangen bij de een fragment uit het dagboek van Adrian welke Tony of een gegeven moment door Veronica krijgt toegestuurd. Het is een poging van Adrian om de relatie tussen mensen (geliefden?) in een wiskundige formule te vangen. In de commentaren op internet over dit boek wordt vaak geprobeerd om de formule te ontcijferen om zo een beter idee te krijgen over de afloop van het verhaal. Maar mij gaat het hier om de laatste zin van het fragment:
So, for instance, if Tony
[p.86, The Sense of an Ending]
Zou het een verwijzing kunnen zijn naar Frederick (de broer van Bastiaan)? Wat als Frederick…? Misschien dat Masha het boek van Barnes al vaker gelezen heeft en het regelmatig uit de kast pakt om een soort van nostalgisch gevoel op te roepen van wat had kunnen gebeuren wanneer…? Probleem is alleen dat The Sense of an Ending nogal multi-interpretabel is en dat het daardoor ook maar de vraag is of de lezers (indien het een soort van hint of sleutel is die door Bremer geplaatst is) deze op dezelfde manier weten te begrijpen.
Hoe het ook zij, ik ben blij dat ik The Sense of an Ending vanwege de verwijzing in De evolutie van een huwelijk ben gaan lezen, want het heeft me weer een hoop geleerd. Naast het feit dat ik er volop van genoten heb.
Eindoordeel: mag blijven
~ ~ ~
Ga naar mijn boekenkast om alle tot dusverre besproken boeken te vinden en wie weet zit er eentje tussen die weg mag en waar jij al tijden naar op zoek bent.
~ ~ ~
Ik ben niet de enige trouwens. Wanneer je de moeite neemt om op internet te zoeken naar besprekingen van dit boek, dan zul je vele theorieën aantreffen van wat men denkt dat er is voorgevallen. Allemaal in theorie even juist als onjuist. Want hoe kunnen we ooit weten wat er zich daadwerkelijk heeft afgespeeld? ↩
Grappig hoe je door het meerdere malen herlezen van een boek steeds meer patronen gaat zien ↩
Reacties
Julian Barnes… waar ken ik toch die naam van, dacht ik. En nu weet ik het weer, ik las onlangs een boek van hem ‘Flauberts papegaai’… persoonlijk vind ik dat boek niet zo’n aanrader. Niet omwille van Barnes’ schrijfstijl maar omdat het boek, zeker naar het einde toe, eerder een opsomming van kleine voorvalletjes en wat grotere gebeurtenissen is dan een echt coherent verhaal.
Wat mij betreft vliegt dat verhaal eruit, wat zeker niet betekent dat Barnes als schrijver voor mij heeft afgedaan… 🙂
Flauberts papegaai heb ik ook gelezen maar is me schijnbaar niet echt bijgebleven want ik kan me nu niet 1, 2, 3 voor de geest halen waar dat ook weer over ging. Inmiddels heb ik een tweetal nieuwe boeken van Julian Barnes gekocht die ik binnenkort wil gaan lezen want de hernieuwde kennismaking bevalt me goed. Misschien dat ik ook nog wel Flauberts papegaai aanschaf om te zien of het terecht is dat ik het vergeten ben.