Geen draaiboek
In de week dat ik Levels of life las kreeg ik het bericht dat de echtgenoot van een nicht van mij was overleden. Een fataal auto-ongeluk. Ik wist niet goed wat ik moest vinden van deze ietwat macabere samenloop van omstandigheden. Tenslotte gaat het gehele derde deel ‘The loss of depth’ over hoe Julian Barnes verder moet nadat hij zijn vrouw Pat Kavanagh na een kort ziekbed heeft verloren. Maar hoeveel toeval is het, vroeg ik me af. Overlijden er niet dagelijks duizenden mensen? Door geweld, ziekte, ouderdom of ‘zomaar’ een ongeluk.
Zonder jou… Daar is geen draaiboek voor…
Het is de eerste regel op de rouwkaart. En het geeft haarscherp weer wat het grote dilemma is wanneer de dood ons overvalt. Zonder jou… Daar is geen draaiboek voor… Precies wat Barnes ondervindt na het wegvallen van zijn echtgenote.
Waarom ben ik dit boek gaan lezen? Gedeeltelijk toeval. Er kwam leesruimte vrij omdat het gekozen boek voor Een perfecte dag voor literatuur door logistieke omstandigheden niet tijdig geleverd kon worden. We gingen akkoord met het voorstel om iets uit ons prioriteitenkabinet te kiezen. Oftewel de stapel ongelezen boeken die almaar hoger wordt en zelden de prioriteit krijgt die we er toch zo graag aan zouden willen geven. Omdat ik aan een soort van inhaalslag ben begonnen voor wat betreft het werk van Julian Barnes en tevens wist dat ik weinig tijd zou hebben voor een dik boek, leek het mij een goed idee om aan het slechts 118 bladzijdes tellende Levels of life te beginnen.
The sin of height
Ik had het niet opgezocht maar wist me te herinneren dat Levels of life over verlies ging. Ooit had ik dat ergens gelezen zonder er het fijne van te weten. Met een bepaalde verwachting begon ik dus te lezen in het eerste deel, getiteld ‘The sin of height’. We volgen enkele luchtballonpioniers uit de negentiende eeuw en het deed me meteen denken aan mijn eigen ballontocht enkele jaren geleden. Maar niets over verlies. Geen verwijzingen naar een reis die zijn vrouw bijvoorbeeld ging maken als opmaat naar een dramatisch vliegongeluk. Niets van dat al.
On the level
Dus verder in het tweede deel, ‘On the level’. Opnieuw komen we de hoofdrolspelers tegen uit het eerste deel. Alleen wordt er nu ingezoomd op de liefde tussen twee van hen. Een liefde die gedoemd is te mislukken. En we zien het aankomen:
We live on the flat, on the level, and yet — and so — we aspire. Groundlings, we can sometimes reach as far as the gods. Some soar with art, others with religion; most with love. But when we soar, we can also crash. There are few soft landings. We may find ourselves bouncing across the ground with leg-fracturing force, dragged towards some foreign railway line. Every love story is a potential grief story. If not at first, then later. If not for one, then for the other. Sometimes, for both.
[p.36–37, Levels of life, Julian Barnes]
Vanuit de verraderlijke veiligheid van mijn mandje onder de luchtballon begon ik de contouren van het verhaal te overzien. De ballon was nodig om ons op te laten stijgen. Het juiste perspectief te krijgen op het drama wat zich onder ons ongetwijfeld ging afspelen. De liefde tussen de twee opgevoerde figuranten had als doel ons het genadeloze aspect wat in liefde opgesloten zit te laten ontdekken. Every love story is a potential grief story. Ik aarzelde toen ik bij het derde en finale deel was aangekomen. Wat kon ik in hemelsnaam verwachten? Plots voelde mijn mandje niet zo veilig meer. Over de rand keek ik omlaag in de peilloze diepte.
The loss of depth
En zoals altijd komt het toch weer onverwacht. ‘Zomaar’ tussendoor. Right in the face.
We were together for thirty years. I was thirty-two when we met, sixty-two when she died. The heart of my life; the life of my heart. […] It was thirty-seven days from diagnosis to death.
[p.68, Levels of life, Julian Barnes]
Wat volgt is een zowel hartbrekend als ontnuchterend relaas over hoe Barnes probeert zijn leven vorm te geven nadat hem de liefde is ontvallen waarmee hij tot het einde der tijden had willen samenzijn. Alles komt voorbij. Gedachtes over zelfmoord. Weerzin tegen de kennissen om hem heen die vragen of hij er al ‘overheen’ is. Hoe het mogelijk is te vergeten wanneer alles herinnert aan haar. Waarom je zou willen vergeten. Hoe je ongemerkt vergeet omdat er steeds nieuwe dingen bijkomen die niet aan haar herinneren. De pijn. De wanhoop. Het verdriet. De eenzaamheid. Door middel van wat een zeer pijnlijke zelfdiagnose moet zijn geweest weet Julian Barnes zo’n beetje alle facetten en fases die bij rouwverwerking horen in kaart te brengen en te reflecteren op hoe hij er zelf ‘doorheen’ gegaan is. Dat levert inzichten op die mij een hoop hebben geleerd over dat wat toch in veel gevallen een taboe blijft. En waar we liever wat verder van verwijderd blijven daar waar mogelijk is. Het zet me aan het denken over mijn eigen rol ten opzichte van iemand die zijn of haar geliefde heeft verloren.
Er staat een aanbeveling op de achterflap die als volgt gaat:
An unrestrained, affecting piece of writing, raw and honest… Anyone who has loved and suffered loss, or just suffered, should read this book, and re-read it, and re-read it.
[The Independent]
Ik ben het niet vaak eens met al die aanbevelingen door uitgevers zorgvuldig geselecteerd en op maat geknipt meegeleverd om ons te overtuigen tot aankoop over te gaan. Voor deze wil ik echter graag een uitzondering maken. Niet dat ik al veel verlies van dichtbij heb meegemaakt, maar wat ik aan wijsheid in vooral het laatste deel heb gelezen zal me lang bijblijven. Ik koester me weinig illusies dat het me zal helpen de pijn te verdragen mocht ik ooit een dierbare verliezen, doch het kan me zeker tot troost zijn.
You put together two things that have not been put together before. And the world is changed…
In Levels of Life Julian Barnes gives us Nadar, the pioneer balloonist and aerial photographer; he gives us Colonol Fred Burnaby, reluctant adorer of the extravagant Sarah Bernhardt; then finally, he gives us the story of his own grief, unflinchingly observed.
Levels of Life
Julian Barnes
Vintage Books
9780099590286