20151107

Een poging tot begrijpen wat onbegrijpelijk is

Van alle sym­bo­len van geweld en ver­dor­ven­heid waar­mee de geschie­de­nis van de Twee­de Wereld­oor­log is bezaaid, is dat van de con­cen­tra­tie­kam­pen mis­schien wel het meest ontluisterend. 

p.107, Het woes­te con­ti­nent, Kei­th Lowe

Momen­teel lees ik Het woes­te con­ti­nent — Euro­pa in de nasleep van de Twee­de Wereld­oor­log door Kei­th Lowe. In dit boek wordt stil­ge­staan bij de cha­o­ti­sche peri­o­de die volg­de op de Twee­de Wereld­oor­log. Menig­een heeft een tè roos­kleu­rig beeld van dit tijd­vak die vaak wor­den gezien als de jaren waar­in Euro­pa de han­den uit de mou­wen stak nadat Hit­ler was ver­sla­gen en men begon aan de weder­op­bouw van alles wat door de nazi’s en het oor­logs­ge­weld was ver­nie­tigd. Maar zoals altijd zit de rea­li­teit inge­wik­kel­der in elkaar.
Kei­th Lowe heeft gebruik gemaakt van recen­te­lijk vrij­ge­ko­men archief­ma­te­ri­aal in Oost-Euro­pa om de geschie­de­nis van deze peri­o­de niet alleen van­uit wes­ters per­spec­tief te beschrij­ven. Zijn boek is opge­deeld in vier delen:

1. De erfe­nis van de oorlog
2. Wraak
3. Etni­sche zuivering
4. Bur­ger­oor­log

Deel 1 heb ik inmid­dels gele­zen. Er wordt een dra­ma­tisch beeld geschetst van hoe Euro­pa er na de oor­log bij lag:

‘Euro­pa’, zo stel­de de The New York Times in maart 1945, ‘ver­keert in een toe­stand die geen Ame­ri­kaan kan begrij­pen.’ Het was ‘het nieu­we zwar­te continent’.

p.10

Het is voor mij onvoor­stel­baar hoe men er in die tijd ooit boven­op is geko­men wan­neer je leest hoe­veel er op aller­lei fron­ten (mate­ri­eel, fysiek, emo­ti­o­neel) kapot is gemaakt voor, tij­dens en na de oor­logs­ja­ren. Voor­al het hoofd­stuk ‘More­le ver­nie­ti­ging’ waar­in onder ande­re stil­ge­staan wordt bij onder­wer­pen zoals de toe­na­me van plun­de­ring, dief­stal en geweld, of de mas­sa­le ver­krach­ting van vrou­wen in het gehe­le oor­logs­ge­bied ont­neemt je alle hoop op de intrin­sie­ke goed­heid van de mens. Het was mis­schien beter geweest wan­neer de gehe­le mens­heid elkaar naar de ver­nie­ti­ging had geholpen.

Dat is er niet van geko­men. Duits­land capi­tu­leer­de. En het nieuws van de ver­nie­ti­gings­kam­pen ver­spreid­de zich lang­zaam (samen met een hand­je­vol uit­ge­mer­gel­de over­le­ven­den) door Euro­pa en de rest van de wereld. Waar ver­vol­gens gene­ra­tie na gene­ra­tie deze niet te bevat­ten gebeur­te­nis tracht te door­gron­den. Te dui­den. Te accep­te­ren. Of te ontkennen…

De Hon­gaar­se regis­seur Lás­z­ló Nemes heeft dit jaar zijn inter­pre­ta­tie vorm­ge­ge­ven mid­dels de film Son of Saul. Vol­gens een recen­sent in de Volks­krant is het de Holo­caust­film die nog moest wor­den gemaakt. Bin­nen­kort ga ik ‘m bekij­ken als inlei­ding bij het hoofd­stuk ‘De bevrij­ding van de kam­pen’. Mijn zoveel­ste poging om te begrij­pen wat onbe­grij­pe­lijk is.