The more you look
Zen and the Art of Motorcycle Maintenance, Robert Pirsig — p.115–121
Het artikel op De Correspondent over lifeloggen waar ik het gister over had begint met een verwijzing naar een studie uit 1951. In One Boy’s Day werd een poging gedaan om één dag uit het leven van een jongen vast te leggen. Het resultaat was een boek van vijfhonderd pagina’s dik en er hadden acht onderzoekers aan gewerkt. Tegenwoordig, zo is de constatering die volgt, hebben we daar een app voor die hetzelfde doet. Op de achtergrond. Automatisch.
Maar is zo’n app in staat om onze identiteit te vangen middels die almaar groeiende dataverzameling? In het artikel is men daar vooralsnog niet erg positief over. De door Bregje Hofstede geïnterviewde kunstenaar Constant Dullaart:
‘Een bepaalde misvorming is inherent aan het gebruik van deze techniek,’ zegt hij. ‘Een object (of een mens) moet worden teruggebracht tot een beperkt aantal eigenschappen, voor automatische cognitie er vat op heeft. De uitzondering wordt weggefilterd. Als we omgaan met automatische herkenning, worden onze levens vanzelf gesimplificeerd tot karikaturen.’
[Zo stuurt je smartphone je levensverhaal, Bregje Hofstede]
De vraag is of het slechts een kwestie van tijd is voordat de wetenschap er uiteindelijk in slaagt om zonder de genoemde misvorming een exacte copie van een unieke persoonlijkheid te creëren op basis van verzamelde data over die persoon. Ik waag het te betwijfelen. Niet omdat ik er verstand van heb. Maar omdat ik vandaag weer eens een aantal pagina’s gelezen heb in Zen and the Art of Motorcycle Maintenance.
In hoofdstuk 10 vertelt de ik-persoon over Phaedrus en hoe die op jonge leeftijd breekt met het rationele denkproces in de wetenschap. Hij is er namelijk van overtuigd geraakt dat er iets mis is met de wetenschappelijke methode om een bepaalde theorie te bewijzen. Hypotheses en de weerlegging daarvan staan hierbij centraal. Gedurende zijn laboratoriumwerk ontdekte hij dat er alleen maar meer hypotheses bij kwamen. Voor de grap stelt hij zijn eigen natuurkundige wet op:
The number of rational hypotheses that can explain any given phenomenon is infinite.
[p.118, Zen]
Het duurt niet lang voordat hij inziet hoe nihilistisch deze benadering is.
If all hypotheses cannot be tested, then the results of any experiment are inconclusive and the entire scientific method falls short of its goal of establishing proven knowledge.
[p.118, Zen]
Hij zoekt zijn heil bij Einstein. Tevergeefs. Zijn verdere studie naar antwoorden die kunnen aantonen dat hij het fout heeft brengt hem geen uitsluitsel. Het lijkt er zelfs verdacht veel op dat er consensus heerst binnen de wetenschappelijke wereld voor wat betreft deze fundamentele tekortkoming. Men heeft het er niet over. Doet alsof het niet bestaat. Phaedrus begrijpt niet hoe dit mogelijk is. Hij gaat op zoek naar oplossingen en de weg die hij daarvoor aflegt is het onderwerp van de hoofdstukken die volgen.
Terug naar het automatisch lifeloggen. Waarom betwijfel ik of het de wetenschap gaat lukken om op een rationele manier onze levens waarheidsgetrouw in kaart te brengen zonder daarbij afbreuk te doen aan onze identiteit? Allereerst natuurlijk omdat er altijd hypotheses aan te passen zullen komen om al die data te interpreteren. En we hebben gelezen wat het probleem daarbij is. En Phaedrus ontdekte nog iets anders. Iets wat het optimistische vooruitgangsgeloof in de wetenschap verder ondermijnt.
Zoals gezegd vormen de hoeveelheid opgeworpen hypotheses het probleem. Hoe meer, hoe moeilijker om ze allemaal te testen.
And what seems to be causing the number of hypotheses to grow in recent decades seems to be nothing other than scientific method itself. The more you look, the more you see. Instead of selecting one truth from a multitude you are increasing the multitude.
[p.119, Zen]
Juist door het toepassen van de rationele wetenschappelijke methode komt men niet dichter tot een oplossing, maar beweegt men er steeds verder van weg.