MvdG: Het zand geeft en neemt

En we zijn weer terug in Egyp­te! In Ber­e­ni­ke om pre­cies te zijn. Nu bedol­ven onder het woes­tijn­zand maar ooit een flo­re­ren­de haven­stad aan de Rode Zee. Het arti­kel op de site van de Maand van de Geschie­de­nis is er weder­om een­tje aan­ge­bo­den door Nati­o­nal Geo­grap­hic His­to­ria (inclu­sief vele afbreek­streep­jes mid­den in zin­nen wat doet den­ken dat het een copy en pas­te actie is van­uit een aan­ge­le­verd pdf-bestand). Zoals we inmid­dels gewend zijn is er geen ver­mel­ding van de auteur en moet de datum van publi­ca­tie afge­leid wor­den uit de con­text van het ver­haal. In ieder geval in of na het jaar 2012 gezien de ver­mel­ding van de eer­ste ver­jaar­dag van het begin van de Egyp­ti­sche Revolutie.

Vol­gens Pli­ni­us de Oude­re werd Ber­e­ni­ke in 275 v.Chr. gesticht door Pto­le­ma­eus II als haven­stad voor de aan­voer van oli­fan­ten uit Oos­te­lijk Afri­ka. Met het stil­val­len van de oli­fan­ten­han­del in de twee­de eeuw v.Chr. (waar­van de reden onbe­kend is) raak­te de haven in ver­val. Pas in de eer­ste eeuw van onze jaar­tel­ling werd er door de Romei­nen nieuw leven inge­bla­zen. In plaats van de haven uit te bag­ge­ren werd er voor geko­zen om de stad sim­pel­weg te ver­leg­gen. Het vorm­de de start van de groot­ste bloei­pe­ri­o­de: ‘de haven werd de poort van Rome naar Oost-Afri­ka en India’.

Ber­e­ni­ke lag aan het enor­me Romein­se net­werk van wegen en han­dels­pos­ten. Alleen al in de nage­noeg onbe­volk­te Oos­te­lij­ke Woes­tijn lag zo’n 2200 kilo­me­ter hoofd­weg, die op som­mi­ge plaat­sen liefst der­tig meter breed was. De afstand van Ber­e­ni­ke naar Edfu en Qift, de dichtst­bij- zijn­de Nijl­ha­vens, bedroeg 340, res­pec­tie­ve­lijk 370 kilo­me­ter, een bar­re tocht door de woes­tijn die per kameel zo’n twaalf dagen in beslag nam. Om het rei­zen moge­lijk te maken, ston­den er langs de wegen op regel­ma­ti­ge afstan­den for­ten en ande­re nederzettingen.

Sinds 1994 zijn arche­o­lo­gen vol­op bezig de stad in kaart te bren­gen. Na de bloei­pe­ri­o­de in de eer­ste eeuw raak­te de haven name­lijk opnieuw in de ver­ge­tel­heid. In de vier­de en vijf­de eeuw was er nog een klei­ne ople­ving maar met de komst van de islam was het voor­bij en nam de woes­tijn bezit van de stad. De opgra­vin­gen en recon­struc­ties van hoe het leven er in deze stad ooit heeft uit­ge­zien geven niet alleen aan dat hier een leven­di­ge han­del in goe­de­ren heeft plaats­ge­von­den, maar dat er ook een belang­rij­ke uit­wis­se­ling was van idee­ën. Zo is er bewijs gevon­den van twaalf geschre­ven talen en zeven ver­schil­len­de religies.

Het idee van cul­tu­re­le uit­wis­se­ling krijgt ook op een ande­re manier gestal­te. De Indi­a­se arche­o­loog P.J. Che­r­i­an van de Uni­ver­si­teit van Ker­ala doet onder­zoek naar Romein­se invloe­den in de Indi­a­se kust­plaats Pat­ta­nam en komt regel­ma­tig op bezoek in Ber­e­ni­ke. In India bestaan oer­ou­de jood­se en chris­te­lij­ke tra­di­ties die vol­gens de legen­den terug­gaan tot de Romein­se tijd. Nu pas is er fysiek bewijs dat er in die tijd daad­wer­ke­lijk con­tact was tus­sen de zuid­west­kust van India en het Romein­se Rijk. 

En dan te beden­ken dat er tot nu toe (2012?) nog maar zo’n 2% van het stads­op­per­vlak is blootgelegd. 

~ ~ ~ 

In okto­ber schrijf ik regel­ma­tig een blog­post naar aan­lei­ding van de arti­ke­len op de site van de Maand van de Geschie­de­nis rond het the­ma van 2020: Oost/West.