Prikkelend erfgoed — ‘wrijving geeft ook glans’ en emotionele netwerken
@CDrieenhuizen: En daar gaan we weer: webinar van collega Pieter de Bruijn is van start gegaan! #maandvandegeschiedenis @Cultuur_OU
twitter
Om iets voor achten zat ik er klaar voor. Met een kop koffie zonder iets erbij. Na wat informeel geklets in de chatruimte (inmiddels begin ik sommige docenten en medestudenten wat ‘beter’ te kennen van andere online colleges en webinars) gaf dr. Pieter de Bruijn het startsein voor het webinar Prikkelend erfgoed — navigeren tussen ‘wij’ en ‘zij’. Het programma zag er als volgt uit:
De lezing van Marijke Huisman (universitair docent verbonden aan de Universiteit van Utrecht) had als titel ‘Er missen kanten’ en ging in op de mulitperspectiviteit in Erfgoededucatie over slavernij.
De titel van haar lezing is ontleend aan de kritiek van enkele jongeren die gezamenlijk een petitie hadden gestart om racisme als onderwerp verplicht te behandelen op school. Want, zo stelden zij: ‘Er missen kanten’. Waarbij ze wezen op het ontbreken van verschillende perspectieven waardoor het huidige beeld over racisme niet compleet is.
In haar lezing gebruikte Huisman meerdere voorbeelden om duidelijk te maken hoe belangrijk die multiperspectiviteit is, en hoe makkelijk (of onbewust) we vaak niet doorhebben dat sommige invalshoeken ontbreken, of dat het huidige beeld erg eenzijdig is en bepaald niet representatief voor iedereen die het aangaat.
Zo liet zij een illustratie zien van een olifant die door blinde onderzoekers betast werd, die ieder voor zich een eigen interpretatie hadden van wat zij dachten onder handen te hebben (variërend van ‘boom’ tot ’touw’, waarbij respectievelijk de poot en staart onderzocht werden). Daarna kwam ze met enkele stadsgidsen die een wandeling door de stad als onderwerp hadden om sporen van het slavernijverleden te ontdekken. Ook hier is bij nadere bestudering de variatie in aanpak en aandachtspunten opvallend.
En vervolgens nam zij het lopende initiatief om in Amsterdam een Nationaal Slavernijmuseum te openen als een ander voorbeeld om aan te tonen hoe belangrijk het is dat goed nagedacht moet worden over de representatie daarvan gezien de gevoeligheid van het onderwerp en de vele, elkaar ook nog eens vaak conflicterende meningen die daarover bestaan. De uitdaging zal zijn hoe al die verschillende stemmen verwerkt kunnen worden in een nationaal verhaal waar ieder zich in herkent en dat tevens recht doet aan het onderwerp.
Het was opnieuw een boeiende lezing die de OU in het kader van de Maand van de Geschiedenis op de agenda had gezet, en dat we op het einde ook nog eens voldoende tijd hadden om vragen via de chat te stellen maakte het een leerzaam college.
Voordat we een ultrakorte pauze hadden werd ons gevraagd om na te gaan welke emotie de hieronder getoonde illustratie bij ons opriep. Voordat ik de uitslag van de poll geef vraag ik jou als lezer van deze blogpost er ook even over na te denken alvorens verder te lezen.
Keuze gemaakt?
Mijn eigen emotie die overheerste was er een van irritatie, en dat werd gedeeld door de meerderheid van de aanwezigen. Voornamelijk kwam dat door de opstelling: een religieus westers persoon die staande een geknielde inheems (tot slaaf gemaakt?) persoon de hand op het hoofd legt en op hem neerkijkt met in zijn geheven hand een kruis. Het is duidelijk wie hier de heersende partij is en wie onderdanig dient te zijn. Een voorbeeld van een achterhaalde machtsstructuur volgens velen.
De bespreking van de uitslag van deze poll vormde voor Pieter de Bruijn het bruggetje naar de introductie van Petra Robben. Zij is als conservator verbonden aan het Tilburgs stadsmuseum en legde uit dat hier een beeld betreft van de geestelijke Peerke Donders, wereldberoemd in Tilburg e.o. en ook een beetje bij als geboren Brabander, maar voor de meesten in het webinar had hij toch een uitgebreidere beschrijving nodig.
Dit gedeelte van het webinar was geen lezing, maar een gesprek tussen De Bruijn en Robben, waar wij als luisterend publiek vragen konden stellen via de chat die door moderator Caroline Drieënhuizen verzameld werden om tussentijds of aan het eind voorgelegd te worden. En dat waren er veel, want misschien niet zozeer het verhaal van Donders, maar toch vooral de representatie ervan in dit beeld deed de virtuele tongen goed losmaken.
De uitspraak van Robben dat Donders niet echt iets verkeerd had gedaan (en dat komt dan voort uit de in mijn ogen beperkte visie op alleen zijn daden) riep veel reacties op die hier moeite mee hadden. Hij was onderdeel van een westerse machtsstructuur die geen oog had voor de individuele belangen van deze ‘inboorlingen’ en hen beschouwde als wezens van een lagere orde die men slechts tot een zekere hoogte kon opvoeden. Als ‘kind van zijn tijd’ zag je dit ook terug in de brieven die Donders regelmatig schreef.
In de verder erg interessante en met kennis van zaken vertelde historie van Peerke en de totstandkoming van het standbeeld werd duidelijk dat hier meer achter zat dan alleen maar een eerbetoon aan deze geestelijke die zich veel bezig heeft gehouden met de lepralijders in Suriname. Uiteindelijk zou dat misschien veel minder controversieel zijn geweest, getuige ook enkele afbeeldingen die hem als dienstbaar aan en betrokken met zijn parochie tonen. De voornaamste initiatiefnemer en geldschieter was namelijk vooral geïnteresseerd om Peerke als een krachtig katholiek voorbeeld neer te zetten voor de grote arbeidersklasse in Tilburg die anders misschien tot het socialisme zou afdwalen. Het beeld was dus veel eerder een instrument voor de heersende klasse om een bepaald doel te verwezenlijken.
Ook in Tilburg is het standbeeld van Donders onderwerp van discussie geworden naar aanleiding van de ‘beeldenstorm’ als uitvloeisel van de Black Live Matters beweging. Veel vragen in de chat gingen over hoe de gemeente Tilburg en het stadsmuseum hier invulling aan konden geven om zolang het beeld er staat de groeiende kritiek ook mee te nemen in het verhaal. In de beantwoording hiervan liet Petra Robben terloops de term ‘emotienetwerken’ vallen, waarvan ik in ieder geval nog niet eerder had gehoord. Caroline was zo vriendelijk en behulpzaam om wat extra informatie via twitter te verschaffen die ik hier graag deel:
Heren, zoek op deze term icm @HesterDibbits en Marlous Willemsen van de @ReinwardtAcad. Zij hebben deze heel interessante methode ontwikkeld.
Het bracht mij bij de site emotienetwerken.nl en onder het kopje ‘over ons’ kun je een eerste indruk krijgen van deze methode en de onderzoekers. Die is mij vooralsnog positief dus ik ga me er binnenkort nog wat verder in verdiepen.
En zo was de avond alweer voorbij voordat ik het in de gaten had. Gelukkig komt er ook hier een opname beschikbaar zodat ik het op mijn gemak nog eens kan terugkijken en ‑luisteren, net zoals ieder ander die ondertussen geïnteresseerd is geraakt. Zodra de opname er is, zal ik hieronder een link opnemen.