De open samenleving en haar vijanden – Karl Popper [02]

Deel I De betovering van Plato
p.25: Inleiding

Ik wil niet verhelen dat ik met weerzin neerkijk […] op die opgeblazen pretenties die je aantreft in al die boeken vol wijsheid die tegenwoordig in de mode zijn. Ik ben er namelijk zeker van dat […] de gangbare methoden zullen leidin tot een eindeloze toename van deze dwaasheden en flaters, en dat zelfs de volledige vernietiging van al die ingebeelde inzichten niet zo schadelijk zou zijn als deze onechte wetenschap die zo vervloekt aanstekelijk is.

Motto van Kant bij de Inleiding op pagina 25

Heb ik in mijn vorige blogpost heel netjes (ik doe dat anders nooit) de volledige inhoudsopgave opgesomd en dan begint Popper zijn inleiding met deze zin:

In dit boek komen onderwerpen ter sprake die uit de inhoudsopgave wellicht niet zijn af te lezen.

p.25

Wellicht refereert hij hier aan het omvangrijke notenapparaat dat zo’n 300 pagina’s omvat. Ik heb inmiddels de eerste 100 pagina’s van het boek gelezen en als ik de moeite genomen had om tevens alle noten door te nemen dan had ik een kleine 50 pagina’s meer moeten lezen. Tot nu toe volsta ik om zo af en toe een noot op te zoeken als ik het vermoeden heb dat het mij helpt een bepaalde passage beter te verklaren. Tijdens het schrijven van mijn blogposts ga ik ze vanzelfsprekend wel in meer detail doornemen.

Bij de inleiding van in totaal iets meer dan 4 pagina’s hoort slechts één noot. Maar wel eentje die een volledige pagina beslaat. Het is (naast een verwijzing waar meer info te vinden is over het gebruikte motto van Kant) een toelichting bij de termen ‘open samenleving’ en ‘gesloten samenleving’. Volgens Popper was het Henri Bergson die deze twee begrippen voor het eerst gebruikt in zijn boek Two Soruces of Morality and Religion (1935) ¹.

Wat Popper belangrijk vindt om te benadrukken is dat hij met deze termen vooral doelt op een rationalistisch onderscheid, terwijl Bergson denkt dat er een religieus onderscheid is. Popper omschrijft dat rationalistisch onderscheid als volgt:

[…] de gesloten samenleving wordt gekenmerkt door het geloof in magische taboes, terwijl de mensen in een open samenleving geleerd hebben zich tot op zekere hoogte kritisch op te stellen tegenover die taboes en hun beslissingen te baseren op hun eigen verstand (na discussie).

p.532

De reden waarom Popper stilstaat bij zijn gehanteerde interpretatie van het gebruik van de ‘gesloten samenleving’ en ‘open samenleving’ is omdat deze termen een wezenlijk onderdeel vormen van zijn betoog. De overgang van een gesloten naar een open samenleving (die ‘streeft naar menselijkheid en redelijkheid, naar gelijkheid en vrijheid’) gaat namelijk niet zonder slag of stoot. In de beleving van Popper is de schok die met deze overgang gepaard is gegaan ‘een van de factoren […] die de weg hebben vrijgemaakt voor reactionaire bewegingen’ die gericht zijn op een terugkeer naar het tribalisme, oftewel de gesloten samenleving. Het maakt nogal een verschil of deze drang naar het ondermijnen van de open samenleving religieus of rationeel gedreven is.

~ ~ ~

Disclaimer: Ik deel hier mijn leeservaring van het boek en wat ik ervan begrijp. Mijn achtergrond in onderwerpen zoals politieke of sociale wetenschappen en filofosie is minimaal. Dus waarschijnlijk mis ik een hoop en zal mijn duiding op veel plaatsen niet correct zijn. Aarzel niet om het mij in de reacties te laten weten zodat ik een en ander kan aanpassen. Ik wil leren, niet onderwijzen.

1. Oorspronkelijke titel: Les deux sources de la moralité et de la religion (1932).[↩]