Cultuurwetenschappen: Verder met paragraaf 4 ‘De kerk als afbeedling van het Hemelse Jeruzalem’ in hoofdstuk 6 ‘Kopie en navolging in het middeleeuwse bouwen’ uit Manieren van kijken. Een mooi onderdeel in deze paragraaf vond ik de uitleg dat bepaalde kenmerken van middeleeuwse kerkelijke architectuur elementen bevatten die typerend zijn voor het stadsbeeld uit dezelfde periode waarin het kerkgebouw tot stand kwam. Bijvoorbeeld:
Het vroegchristelijke kerkgebouw is in die zienswijze een afspiegeling van het basisidee van een laatantieke stad: je betreedt de kerk door het portaal — de stadspoort — en komt in de middenbeuk — de hoofdstraat — met overdekte colonnades aan weerszijden. Op weg naar het altaar passeer je het transept — de tweede hoofdstraat, die noord-zuid loopt — en bereikt uiteindelijk het allerheiligste, aangegeven met een triomfboog met zuilenstellingen — het centrale deel van de stad, met forum en basilica.
blz. 174, Manieren van kijken
Lezen — Fictie: Wolf Hall, Hilary Mantel (blz. 147–161): Een nieuwe zomer met een nieuwe uitbraak van pest teistert Londen. Ook het gezin van Thomas Cromwell wordt (opnieuw) niet gespaard. Eerder deze week had ik het met een collega over de kunst van herinneren dat door de Grieken werd toegepast bij het houden van redevoeringen zonder aantekeningen op papier. Ik had beloofd het nog even op te zoeken, maar vandaag kwam ik het tegen aan het eind van hoofdstuk ‘Make or Mar’. Altijd leuk, dit soort toevalligheden.
Toen op 27 mei: 2019 — Ik werd ondervraagd. 2018 — Ik was bijna te laat. 2015 — Ik deed mee aan een crowdfundactie. 2014 — Ik besloot tot een drastische vernieuwing. 2013 — Ik nam mezelf te serieus. 2012 — Ik las te snel.
Reageren om het reageren: Voor mijn werk zit ik veel in online vergaderingen (ook al voor de pandemie uitbrak en dit een normale manier van elkaar ontmoeten werd) en vaak wordt er dan aan het eind van een onderwerp op de agenda wat extra tijd ingeruimd voor vragen of opmerkingen. Die zijn er meestal niet. Ook niet toen we nog bij elkaar in een vergaderruimte zaten. Vergelijk dat eens met de reactiemogelijkheid onder artikelen op internet of social media. Afhankelijk natuurlijk van wie het geschreven heeft of de aard van het onderwerp ontstaat er in veel gevallen een oneindige stroom reacties die slechts zelden een waardevolle aanvulling vormen op het geschrevene. Reageren om het reageren. Zonder echt in te gaan of open te staan voor de boodschap van het artikel. Als men al de moeite nam om het te lezen… => Ik heb het stuk niet gelezen, maar ik wil er wél graag iets over zeggen — door Japke‑d. Bouma in nrc.
Cultuurwetenschappen: Voor Inleiding kunstgeschiedenis 1 hadden we al de eerste twee paragrafen moeten bestuderen van hoofdstuk 6 ‘Kopie en navolging in het middeleeuwse bouwen’ uit Manieren van kijken. Deze week is het de bedoeling de resterende paragrafen te bestuderen. Vandaag ben ik begonnen aan paragraaf 3 ‘Aken en Jeruzalem als ideale voorbeelden’. Wat uit deze paragraaf blijkt is dat kopie en navolging in de allerbreedste zin geduid moet worden. Wij zijn misschien geneigd te denken dat de vergelijkbare uiterlijke kenmerken of inrichting van het interieur bepalend is om als kopie gezien te worden, maar ook zaken als maatverhouding of zelfs de naamgeving kan een rol spelen als het om navolging gaat:
Zo kunnen enkele belangrijke conclusies worden getrokken. Ten eerste, dat totale gelijkenis niet werd gerealiseerd. Ten tweede, dat ‘gelijkenis’, en daarmee het begrip ‘kopie’, niet alleen in visuele termen moet worden gezien: minstens zo belangrijk zijn minder in het oog lopende aspecten als maat en getal, naam en patroonheilige. De architecturale vorm biedt slechts zicht op één aspect van het verschijnsel navolging.
blz. 171–172, Manieren van kijken
Lezen — Fictie: Wolf Hall, Hilary Mantel (blz. 125–147): De pogingen om het huwelijk van Hendrik VIII te laten ontbinden met Catharine van Aragon zijn vooralsnog niet succesvol. Er wordt een vergadering in Londen georganiseerd om aan alle onduidelijkheid een einde te maken. Het lot van kardinaal Wolsey hangt af van de uitslag. Thomas maakt zich zorgen.
Toen op 26 mei: 2014 — Ik bekeek mijn boekenkast met andere ogen. 2013 — Ik wist weer een nieuwe 50books vraag te verzinnen. 2012 — Ik werd verleid. 2010 — Ik zag de zomerzon. 2002 — Ik zal haar missen.
Leesgedrag tijdens de lockdown: Op twitter zag ik een nog niet geheel afgeronde infographic voorbijkomen met daarin verschillende aspecten van de invloed van de lockdown op ons leesgedrag. Ik heb hieronder een klein stukje uit de infographic geknipt in afwachting van de publicatie van het onderzoek door de Letterenfaculteit Universiteit Nijmegen. Het plan is dat dit over een maand ofzo gaat gebeuren. Lijkt me heel interessant wat de bevindingen zoal zijn.
Cultuurwetenschappen: Ik kreeg een melding dat er een nieuwe reactie was verschenen op het OU forum bij de inleiding kunstgeschiedenis met betrekking tot het onderwerp van nieuwe technologische mogelijkheden om oude kunstobjecten te analyseren. Op 18 juni schreef ik daarover omdat een van de medestudenten een opmerking in de studiestof had gelezen die aangaf dat deze nieuwe mogelijkheden niet alleen voor andere interpretaties zorgde voor wat betreft materiaal en herkomst, maar ook de vorm. Dat kon hij niet plaatsen. Het vormde het begin van enkele creatieve en wellicht vergezochte speculaties door enkelen van ons, die echter allemaal niet geheel bevredigend waren. Gisteren verscheen het verlossende antwoord van onze voormalige begeleider die hiervoor speciaal even van emeritaat terugkeerde. Het bleek om een typefout te gaan…
Wellicht ter verduidelijking kan ik aanvullen dat de redactie op dit hoofdstuk voor de uitgave van het cursusboek van de Inleiding kunstgeschiedenis in 2010 fout is uitgepakt. In het oorspronkelijke Essay met de dezelfde titel ten behoeve van het Essaydeel van de cursus Kunst in 1999, was de formulering als volgt: ‘Over technieken en de toepassing […] analyses. Vooral over de herkomst van materiaal en beeld, alsmede over de datering zijn […] hebben geleid.‘ In het essay ging het dus om de herkomst van het beeld en niet om die van de vorm waarover het hoofdstuk nu rept.
Lezen — Fictie: Wolf Hall, Hilary Mantel (blz. 100–125): De pest slaat toe in huize Cromwell en het gezin gaat in lockdown. Waar kennen we dat van…
The rule is for the household to hang a bunch of straw outside the door as sign of infection, and then restrict entry for forty days, and go abroad as little as possible. Mercy comes in and says, a fever, it could be any fever, we don’t have to admit to the sweat … If we all stayed at home London would come to a standstill.
blz. 104, Wolf Hall
Toen op 25 mei: 2019 — Ik zag dat ik werd gadegeslagen. 2017 — Ik was bezig met een verhuizing. 2015 — Ik hoorde een gesprek tussen vader en dochter.
Online publieke ruimte: In NRC schrijven Marietje Schaake en Marleen Stikker gezamenlijk een oproep aan de NPO om zichzelf als organisatie meer te richten op het stimuleren van interactie in plaats van alleen maar eenzijdig te zenden. Ook dient het zich niet langer te bedienen van eenzelfde ‘privacyschendende surveillancetechnologie’ als gebruikt door de Big Tech-partijen.
Cultuurwetenschappen: Het was de Romeinse keizer Constantijn (circa 280–337, keizer 306–337) die zich bekeerde tot het christelijke geloof en de hoofdstad verplaatste naar een nieuw te bouwen stad aan de Bosporus, Constantinopel. Door het niet langer strafbaar stellen van het openbaar belijden van het christelijk geloof zien we gaandeweg steeds meer duidelijke invloeden van het christendom in de beeldende kunst. Een goed voorbeeld zijn de sarcofagen (stenen doodskisten), en een van de bekendste uit de 4de eeuw is die van Junius Bassus, prefect van de stad Rome.
Ondanks de toegenomen tolerantie ten opzichte van het christendom was het nog lang niet zo dat iedereen de overstap had gemaakt. Het werd veelal in het openbaar beleden, maar privé bleef men bij het het oude geloof. Deze ambivalente houding is te herkennen in de reliëfs van deze sarcofaag:
Bij de keuze voor deze sarcofaag heeft Junius of hebben zijn nabestaanden gekozen voor het christendom als leidraad voor de decoraties, zonder echter de oudere Romeinse tradities geheel te veronachtzamen. De vormentaal van de reliëfs is Romeins; christelijke motieven zijn eraan toegevoegd.
blz. 51, Inleiding kunstgeschiedenis [1] — 101 hoogtepunten van de Westerse kunst
Een voorbeeld hiervan dat aangehaald wordt is de weergave van Eva (linksonder in het tweede segment naast Adam) als een kuise Venus waarbij het beeldmotief teruggaat naar de Venus van Knidos van Praxiteles uit circa 350 v.Chr. Ook het segment ernaast met de intocht van Christus op een ezel in Jeruzalem is weer ontleent aan het Romeinse thema van de adventus, de intocht van een keizer in een stad.
Sarcofaag van Junius Bassus, circa 359, maker onbekend marmer, 117 cm hoog, 241 cm breed, 126 cm diep
Lezen — Fictie: Wolf Hall, Hilary Mantel (blz. 66–100): De kardinaal is in ongenade gevallen bij de koning, en om een en ander beter te duiden krijgen we een overzicht te lezen van hoe de koning gezwicht is voor Anne Boleyn.
Toen op 24 mei: 2020 — Ik las dat de lockdown voor sommige minder lock is dan voor anderen. 2016 — Ik legde een verband tussen de nieuwe invoegstrook op de A12 en een probleem op het werk. 2015 — Ik schreef mijn zondagse 50books vraag. 2014 — Ik minderde. 2012 — Ik was van plan meer te gaan bloggen. 2010 — Ik las Jouw gezicht morgen.
Cultuurwetenschappen: Een grappige anekdote met betrekking tot het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius is dat er tot ver in de middeleeuwen sprake was van een persoonsverwisseling. Men dacht dat het hier de eerste christelijke keizer Constantijn de Grote (circa 280–337, keizer 306–337) betrof vanwege het ‘zegende gebaar’ dat gezien werd in de uitgestrekte rechterarm. Onderzoek door middel van vergelijkingen met portretten van heersers op munten uit de Romeinse tijd wees echter uit dat het hier gaat om Marcus Aurelius (121–180, keizer 161–180). De persoonsverwisseling heeft ervoor gezorgd dat het beeld niet werd vernietigd in een smeltover wat het lot was van de meeste bronzen beelden uit de oudheid.
Ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius, na 162 — maker onbekend brons, verguld, h. 4,24 m, l. 3,87 m
Lezen — Fictie: Wolf Hall, Hilary Mantel (blz. 33–66): Nadat we kennisgemaakt hebben met het plaatsje Putney in 1500 waar Thomas Cromwell zijn gewelddadige vader ontvlucht door de oversteek naar het Europese vasteland te maken, nemen we een sprong naar 1527 waar we Thomas opnieuw terugzien, nu als adviseur van kardinaal Wolsey. Deze laatste was een invloedrijk man aan het koninklijk hof, waar koning Hendrik VIII zich liever bezighield met de jacht (op dieren en vrouwen, zo vermeld wikipedia) dan met staatszaken. Hendrik VIII is getrouwd met Catharina van Aragon die eerder getrouwd was geweest met de oudere broer van Hendrik die echter vroegtijdig kwam te overlijden aan een infectieziekte. Omdat het Catharina niet lukt een gezonde zoon het leven te geven, maar slechts een dochter, wil Hendrik het huwelijk laten ontbinden. En dat bezorgt Wolsey, en indirect Cromwell veel hoofdbrekens.
Hardlopen: Doordeweeks was het er weer niet van gekomen. Voornamelijk vanwege de lange werkdagen en het slechte weer. Hier regende het tenminste zowat onafgebroken de afgelopen week. Deze namiddag klaarde het dan eindelijk op en greep ik de gelegenheid om er even tussenuit te rennen.
Toen op 23 mei: 2018 — Ik zag op tijd dat we een lek hadden. 2016 — Ik installeerde een calorieënteller en wat ik toen toch zag. 2015 — Ik was een loser op de zaterdagochtend.
Groene specht: We hadden de groene specht weer eens op bezoek. Dat was een hele tijd geleden dat we die hier gezien hadden achter in de tuin. Helaas was hij snel verdwenen toen ik hem probeerde te fotograferen.
Hoe normaal was het oude? Er komt een tijd dat we uit de lockdown gaan en een open samenleving waar ieder individu vrijuit kan bewegen weer tot de mogelijkheden gaat behoren. Of, zoals men zegt, we gaan weer terug naar het oude normaal. De aandacht gaat dan vooral uit naar het openstellen van winkels, terrassen, e.d. waarbij consumeren en economisch profijt de hoogste prioriteit krijgt. In haar essay in Trouw vraagt Joke Hermsen zich af in hoeverre dat oude normaal nog wel geschikt is voor de nieuwe situatie die is ontstaan:
Rust, ‘vertraagd denken’, gesprekken over de wereld, scholing en inspiratie zijn dus nodig om werkelijk vrij te zijn. We worden niet vrij als we onbeperkt mogen consumeren of geld verdienen, maar als we onze kritische, ethische en creatieve vermogens blijvend oefenen. De mens is volgens Kant het enige wezen dat permanent opvoeding behoeft en ik ben sterk geneigd dit te geloven. Niet dat deze opvoeding ons altijd zal weten te redden, maar wel dat we zonder denken en verbeeldingskracht het tij niet zullen keren.
Help, we gaan terug naar het oude normaal! — Joke Hermsen
Cultuurwetenschappen: In de jaren 101–102 en 105–106 voerden de Romeinen twee oorlogen tegen de Daciërs, een volk dat ten noorden van de Donau leefde in het huidige Roemenië. Het was onder aanvoering van keizer Trajanus (53–117, keizer 98–117) dat ze werden verslagen en hun leider Decebalus zich overgaf (en later zelfmoord pleegde). Het verhaal van deze veldtochten is in minutieus detail afgebeeld op het reliëf van de zuil van Trajanus die in opdracht van de Romeinse senaat werd gebouwd. Deze zuil staat nog steeds op zijn oorspronkelijke plaats in Rome.
Zuil van Trajanus, 107–112, maker(s) onbekend — mogelijk naar ontwerk van Apollodorus van Damascus marmer, zuil 29,78 m ofwel 100 Romeinse voet hoog, ø 3,68 m
Hoewel de verslaglegging gebaseerd is op een historische gebeurtenis is ze niet historisch accuraat. Het moet eerder gezien worden als dynastieke propaganda. De ‘nobele’ barbaar moet het uiteindelijk afleggen tegen de ‘geciviliseerde’ barbaar. De Daciërs kijken vaak verslagen en angstig, terwijl er nergens Romeinse soldaten dood of gewond worden afgebeeld. Alleen Daciërs sneuvelen of worden gevangen genomen.
Zuil van Trajanus (fragment)
De zuil was geplaatst tussen twee bibliotheken. Waarschijnlijk is hier bewust voor gekozen. Er zijn interpretaties waar het fries gezien wordt als een banderol die zich om de zuil slingert. In deze opvatting zou de zuil beschouwd kunnen worden als een verticaal opgestelde boekenrol.
Lezen — Fictie: Wolf Hall, Hilary Mantel (blz. 1–33): Ik kon het niet laten. Gister lagen er twee boeken voor me klaar bij de lokale boekhandel en hoewel ik nog Anna Karenina nog niet helemaal heb uitgelezen (slechts zo’n 300 bladzijden te gaan) besloot ik toch in Wolf Hall te beginnen. Het boek gaat over de opkomst (en ondergang?) van Thomas Cromwell die als een man van lage afkomst zich op weet te werken tot een van de belangrijkste adviseurs van koning Hendrik VIII. In totaal zijn er drie delen verschenen.
Toen op 22 mei: 2018 — Ik keek naar een vergadering met Mark Zuckerberg. 2015 — Ik deelde mijn frustratie met een collega. 2012 — Ik nam een foto. 2009 — Ik schreef weer een nieuw hoofdstuk voor de Reünie.
Pre-boekenweek aankopen: De lokale boekhandel stuurde me een berichtje dat mijn bestelling klaar lag om opgehaald te worden. Op het eind van de dag was ik aldus twee boeken rijker: Wolf Hall van Hilary Mantel en Stemvorken van A.F.Th. van der Heijden. Beide boeken had ik een week eerder besteld toen ik eindelijk weer eens fysiek de boekhandel kon betreden. Ik was er om een cadeaubon te kopen maar kon het vanzelfsprekend niet laten om ook wat voor mijzelf uit te zoeken.
Het boek van Mantel had ik al op mijn lijst en door de gedwongen dvd-sessie van enkele weken geleden (de glasvezelkabel was tijdens werkzaamheden kapotgetrokken) waarbij Wolf Hall ook aan bod kwam besloot ik het boek nu aan te schaffen. Wat betreft A.F.Th. van der Heijden werd ik getriggered omdat ik er al een vooraankondiging van voorbij had zien komen. Het is een zoveelste deel in de Tandeloze Tijd cyclus waarvan ik volgens mij alle delen in bezit heb maar niet allemaal gelezen heb. Die achterstand wordt dus groter vandaag.
Op Nieuwsuur was vandaag aandacht voor A.F.Th. van der Heijden naar aanleiding van de publicatie van Stemvorken => A.F.Th. van der Heijden zweefde tussen leven en dood in aanloop naar nieuw boek. Ik had het eerlijk gezegd niet meegekregen dat het zo slecht met zijn gezondheid gesteld was. Gezien de immense taak die hij zichzelf gesteld heeft om nog vele romans als onderdeel van de Tandeloze Tijd en Homo Duplex cycli uit te brengen mag ik hopen dat hij goed voor zichzelf blijft zorgen.
Cultuurwetenschappen: De list van de Grieken om het tien jaar durend beleg van Troje in hun voordeel te doen beslechten was bijna mislukt. Laocoön, priester van Apollo had het vermoeden dat er iets niet in de haak was met grote houten paard dat de Grieken hadden achtergelaten nadat ze zogenaamd het beleg hadden opgegeven en de waren vertrokken. Voordat hij echter de burgers van Troje kan waarschuwen het gevaarte niet binnen de stadsmuren te halen worden hij en zijn twee zonen gedood door twee zeeslangen.
We kennen deze gebeurtenis doordat het in detail is opgetekend door Vergilius in zijn Aeneïs uit de 1ste eeuw v.Chr. (boek 2, vers 199–277). De verbeelding ervan in marmer is in stukken gevonden in 1506 op de Oppiusheuvel in Rome. Maker(s) en datering zijn onbekend. Er is ook onenigheid onder deskundigen of de oudste zoon aan de rechterkant later is toegevoegd. Qua stijl zijn er verschillen aan te wijzen. Waarschijnlijk is er ooit voor gekozen om het beeldhouwwerk meer in overeenstemming te brengen met het verhaal in Aneïs omdat daar gesproken wordt over twee zonen.
Laocoön, laat 1ste eeuw v.Chr.-vroeg 1ste eeuw n.Chr. — Agesander, Polydorus en Athanodorus (?) marmer, 189 cm hoog
Toen op 21 mei: 2020 — Ik was niet verbaasd. 2019 — Ik zat plotseling zonder consultant. 2015 — Ik kreeg bezoek van een nieuwe monteur. 2014 — Ik had een geheim. 2011 — Ik was aan het einde der tijden.
Cultuurwetenschappen: Opnieuw een fries te bestuderen vandaag. Nu van het mausoleum van Halikarnassos. Gister deelde ik de definitie van ‘fries’ zoals die te vinden is op wikipedia. De definitie in de verklarende woordenlijst die bij de cursus hoort is degene die wij geacht worden te leren en is geheel anders van opzet:
fries: bij een tempel de, meestal gebeeldhouwde, rand boven de > architraaf; in de > Dorische orde verdeeld in > trigliefen en > metopen, in de > Ionische orde een doorlopende band van figuren [dl. 1, nr. 1; dl. 2, afb. 10.3, 10.13, 10.14]. Ook gebruikt bij bijvoorbeeld > altaren en mausolea [dl. 1, nr. 2].
De vetgedrukte woorden in de uitleg bij het begrip ‘fries’ zijn ook begrippen die we moeten kennen, dus voor je het weet begin je met het opzoeken van een nieuw begrip en eindig je met een lange lijst. Dat maakt dat de voortgang van het studeren af en toe wat langzamer gaat dan vooraf ingeschat.
Fries van het mausoleum van Halikarnassos (fragment), circa 365–345 v.Chr. — Skopas van Paros, Bryaxis, Leochares en Timotheus oorspronkelijk beschilderd marmer, 89 cm hoog; de sokkel waartegen het reliëf was geplaatst meet 38,4 x 32 m
Op het fries, dat rondom de vier zijden van het mausoleum was aangebracht, is de expeditie te zien van de Grieken tegen de Amazonen. Er zijn verschillen in stijl en afwerking zichtbaar die waarschijnlijk verband houden met het feit dat volgens de overlevering vier beeldhouwers ieder voor een zijde verantwoordelijk was.
Wat duidelijk opvalt in vergelijking met het Parthenonfries van gister is de levendige dynamiek van de uitgebeelde figuren. Oorspronkelijk was de vlakke achtergrond blauw gekleurd en waren de figuren ook beschilderd. Verder was er brons gebruikt om uitstekende gedeelten te accentueren.
Fries van het mausoleum van Halikarnassos (fragment)
Toen op 20 mei: 2016 — Ik liep een rondje over een trimbaan in aanleg. 2013 — Ik werd uitgekozen voor een fotocursus. 2012 — Ik las dat het boek ten dode opgeschreven was. 2010 — Ik onderging een body-check.
Cultuurwetenschappen: Nu ik hoofdstuk 5 gelezen en samengevat heb zal ik de rest van de week weer bezig zijn met de verschillende objecten die gerelateerd zijn aan de inhoud van de leerstof, dat wil zeggen beeldhouwkunst in de Grieks-Romeinse oudheid. We beginnen met het Parthenon in Athene, en dan met name het Parthenonfries.
Een fries is in de kunstgeschiedenis en archeologie de term voor iedere uitgebreide, verhalende voorstelling van mensen, mythologische figuren en/of dieren binnen een duidelijk kader. Friezen hebben vaak een decoratieve functie (hetgeen overigens een diepere betekenis niet per definitie uitsluit) en kunnen op velerlei wijzen en in vele materialen zijn vervaardigd.
Parthenonfries (fragment) — 447–432 v.Chr., Phidias oorspronkelijk beschilderd marmer, 160 m lang en 1 m hoog (het gehele fries)
Er is algemene consus dat de voorstellingen op het fries verwijzen naar de vierjaarlijkse Panathenaïsche processie, die vanaf de stadsgrens naar de Athena-tempel op de Akropolis voerde. Maar waar de meningen over uiteen lopen is of het hier een werkelijk historische gebeurtenis betreft, of dat er sprake is van een ideële processie.
Toen op 19 mei: 2020 — Ik las iets over herkenbaar voedsel. 2015 — Ik kreeg goede voornemens toen ik over Freud las. 2014 — Ik gaf me op voor een experiment. 2013 — Ik verzon weer een nieuwe 50books vraag.
Cultuurwetenschappen: Op het forum van de OU behorende bij de cursus Inleiding kunstgeschiedenis 2 gaf een medestudent aan de volgende passage in hoofdstuk 5 niet helemaal te begrijpen:
Over technieken en de toepassing van materialen zijn recentelijk veel nieuwe inzichten verworven dankzij natuurkundige analyses. Vooral ten aanzien van de herkomst van materiaal en vorm en de de datering hebben nieuwe gegevens geleid tot herziening van bestaande inzichten.
blz. 145 — Manieren van kijken
Dit was zijn probleem: “Herkomst van het materiaal en datering kan ik begrijpen maar wat moet ik me voorstellen bij ‘vorm’? Waarschijnlijk zie ik iets simpels over het hoofd.”
Scherp opgemerkt. Zelf had ik er de eerste keer overheen gelezen en bij het maken van een samenvatting had ik deze paragraaf wel meegenomen, maar opnieuw niet stilgestaan bij het feit hoe natuurkundige analyses meer inzicht zouden kunnen geven in juist de vorm van een kunstvoorwerp. Getuige de eerste reactie op het forum bleek dat nog best een moeilijk te beantwoorden vraag. Ik besloot mijn eigen eerste ingeving ook te delen. Zou het kunnen dat door het inzetten van nieuwe analysetechnieken bij een beeldhouwwerk te zien is dat er zwakke plekken in het materiaal zijn waar de beeldhouwer van een oorspronkelijk plan moet afwijken en aldus eindigt met een vorm die ‘gestuurd’ is door de (on)mogelijkheden van het gebruikte materiaal?
Toen op 18 mei: 2019 — Ik vond een eitje in de tuin. Of beter gezegd, een eierschaal. 2013 — Ik wist het even niet meer.
