Twee jaargetijden minder — A. Alberts
Het tweede boekje dat ik uit mijn kast haal is er eentje dat naast De kraai staat. Ook een boekenweekgeschenk. En dan weet je het wel. Die mag blijven.
‘Het is weg. We hebben er geen enkel jaargetijde uit overgehouden. We hebben hen niet meer. Zij hebben ons niet meer. Wij hebben het niet meer. Het land.’
Een halve eeuw geleden leidde de Japanse inval het einde in van de Nederlandse aanwezigheid in de Indonesische archipel. A. Alberts, als deelnemer betrokken bij die laatste jaren, beschrijft in zijn essay ‘Twee jaargetijden minder’ het machtig raderwerk van de kolonie Nederlands-Indië.
Twee jaargetijden minder
A. Alberts
Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek
ISBN 9070066955
~ ~ ~
Twee jaargetijden minder is het Boekenweekgeschenk uit 1992. Het is tevens het enige boek(je) dat ik van A. Alberts in bezit heb.
Afgezien van de titel en de naam van de auteur, zijn de voorgaande twee zinnen identiek aan de inleidende zinnen die ik vorige week schreef over De kraai van Kader Abdolah. Alleen kan ik van dit geschenk veel meer herinneren. Om te beginnen de verklaring voor de titel: in Nederlands-Indië had men grofweg gezegd een natte en een droge moesson. Slechts twee jaargetijden dus. Waarbij dit als typerend voor het leven in dit verre oord beschouwd mag worden:
[…] de Nederlander, de Europeaan, die voor het eerst in Indië komt. Wat vindt hij daar? Twee jaargetijden. Het zijn er maar twee, maar dat is geen gemis. Eerder een symbool, het zinnebeeld van een eenvoudiger, een minder ingewikkeld leven. [p.42]
Het essay bestaat uit twee delen. In het eerste deel wordt vooral ingegaan op de economische geschiedenis van de Indische eilandenarchipel onder de Nederlandse heerschappij. Veel aandacht gaat naar het Cultuurstelsel (het winstgevend maken van de gebieden in Indië door de plaatselijke bevolking producten laten te verbouwen die gewild waren in Europa) en de sterke overeenkomsten met het Compagniessysteem ten tijde van de VOC. Later kwam dit Cultuurstelsel onder vuur te liggen vanwege de doorbraak van meer liberale beginselen. Maar dat betekende voor de plaatselijke argrarische bevolking alleen maar dat zij nu meestal moesten verhuizen om elders als arbeider in dienst te treden van een particuliere onderneming. Deze beschouwingen worden afgewisseld door persoonlijke ervaringen van de auteur, die zelf ter plaatse als bestuursambtenaar werkzaam was.
Waar het eerste deel zich voornamelijk concentreert op Java, richt de blik van Alberts zich in het tweede deel op de Buitengewesten. Ook het onderwerp verschuift nu meer richting het dagelijks bestuur en op de omgang van de Nederlanders met de lokale bevolking. Treffend vind ik opnieuw een onderstreepte passage over de vermeende eigenschappen van de bedienden:
Over de eigenschappen van de bedienden in dienst bij de Europeanen zijn nogal wat verhalen verteld. Over hun trouw en offerbereidheid en over hun onpeilbare Oosterse ziel. [p.45]
Om dan een stukje verder op dezelfde pagina een uitspraak van de toenmalige gouverneur in Oost-Java te lezen:
‘gelooft u alsjeblieft niet, dat u onder de bevolking, van welke laag ook, mensen zult aantreffen die alles verbergen achter een raadselachtige glimlach. Het zijn de grootste kletskousen, die ik van mijn leven heb ontmoet.’ [p.45]
Heerlijk ontnuchterend en ‘down to earth’, zoals de toon van het gehele boekje.
Eindoordeel: mag blijven
~ ~ ~
Ga naar mijn boekenkast om alle tot dusverre besproken boeken te vinden en wie weet zit er eentje tussen die weg mag en waar jij al tijden naar op zoek bent.
~ ~ ~